„Arystoteles” – książki

Etyka nikomachejska należy do pism szkolnych Arystotelesa – czyli do wykładów wygłaszanych przez samego filozofa, a także jego uczniów i następców, w założonej przez niego szkole zwanej Liceum. Wykłady etyczne obracają się wokół dwóch pojęć: arete (dzielność lub cnota) i hexis (trwała dyspozycja, skłonność czy też nawyknienie). Filozof bada, czym jest dobro, jak wieść szczęśliwe życie, jak dążyć do celu, jak być sprawiedliwym.

Wybór z Dzieł wszystkich Arystotelesa. Zawiera rozprawy retoryczne: „Retoryka”, „Retoryka dla Aleksandra” i „Poetyka”.

Wybór z Dzieł wszystkich Arystotelesa zawiera traktat społeczno-polityczny: Polityka. Przekład, słowo wstępne i komentarz – Ludwik Piotrowicz, a wstępem poprzedził Mikołaj Szymański. Arystoteles, ur. 384 p.n.e., zm. 324 p.n.e. – jeden z trzech, obok Platona i Sokratesa największych filozofów greckich. Stworzył opozycyjny do platonizmu i równie spójny system filozoficzny, który bardzo silnie działał na filozofię i naukę europejską, a jego chrześcijańska odmiana zwana tomizmem była od XIII w. i jest po dziś dzień oficjalną filozofią Kościoła Katolickiego. Arystoteles położył ogromne zasługi w astronomii, fizyce, biologii i logice, jednak część jego teorii astronomicznych i fizycznych okazała się błędna. Zbyt rygorystyczna akceptacja tych teorii przez przedstawicieli filozofii scholastycznej stała się jedną z przyczyn opóźnienia rozwoju tych nauk w Europie, ale z drugiej strony myśl Arystotelesa zainspirowała do poszukiwania nowych hipotez w kosmologii i fizyce przez krytycznych arystotelików już w XIII i XIV wieku (zwłaszcza tzw. via moderna w filozofii).

Traktat Arystotelesa Peri hermeneias, zwany w polskiej tradycji Hermeneutyką, jest jednym z najważniejszych tekstów poświęconych logice i logicznym aspektom języka w dziejach filozofii europejskiej. Aż do końca średniowiecza był to jeden z podstawowych podręczników logiki, a wiele pojęć wprowadzonych w tym traktacie jest stosowanych do dzisiaj. Głównym tematem Hermeneutyki jest struktura prostych zdań oznajmujących oraz relacje logiczne zachodzące między nimi. Arystotelesa interesuje w szczególności pojęcie zdania sprzecznego, które odgrywa istotną rolę w jego teorii dyskusji dialektycznej. Inne poruszane tematy to koncepcja znaczenia (trójkąt semantyczny słowa myśli rzeczy), natura nazw i czasowników, różne typy orzekania oraz relacje między pojęciami modalnymi. Arystoteles omawia tu również słynny problem bitwy morskiej, czyli pytanie o to, czy założenie, iż zdania o przyszłości posiadają wartość logiczną, pociąga za sobą tezę determinizmu. Książka zawiera nowy polski przekład Hermeneutyki, wstęp omawiający najważniejsze pojęcia Arystotelesowskiej teorii języka oraz obszerny komentarz z objaśnieniami do tekstu. Do komentarza dołączony jest dodatek poświęcony teorii semantycznej Arystotelesa.

Tekst polski opracowali M.A. Krąpiec, A. Maryniarczyk na podstawie tłumaczenia Tadeusza Żeleźnika w serii "Teksty-Przekłady-Komentarze" (4) Obecna druga edycja trójjęzyczna Metafizyki jest przedsięwzięciem z okazji jubileuszu 2400. rocznicy urodzin Mędrca ze Stagiry. Arystotelesowska Metafizyka należy – jak czytamy w słowie od redakcji – do „tego rodzaju skarbów kultury filozoficznej, które nie tyle umieszcza się w muzeach, by je podziwiać, lecz po które się sięga, by z nich ciągle na nowo uczyć się rzetelnej i odpowiedzialnej filozofii”, stanowiącej podstawę formowania ludzkiej kultury. Wydanie polsko-grecko-łacińskie uprzystępnia w wersji źródłowej realistyczną metafizykę Stagiryty, pozwalając Czytelnikowi nie tylko zapoznać się z tekstem oryginalnym, ale i z jego tłumaczeniem zachowującym konsekwentnie specyfikę realistycznego sposobu filozofowania, jak i realizm języka Filozofa. Tekst grecki, łaciński i polski Metafizyki poprzedza wprowadzenie pióra o. prof. Mieczysława A. Krąpca, pod którego kierunkiem powstał przekład, jak i zostało zainicjowane pierwsze wydanie. Omawia ono główne problemy dzieła, które stanowią o jego pojmowaniu, jak i o rozumieniu poznania metafizycznego. Publikacja zawiera także obszerną bibliografię (zagraniczną i polską) dotyczącą dzieła, jak i problemów metafizycznych, oraz słownik-indeks terminów greckich, łacińskich i polskich, z zaznaczeniem miejsce ich występowania, opracowany przez Arkadiusza Gudańca. Jubileuszowym wydaniem Metafizyki Arystotelesa wpisujemy się w obchody Roku Arystotelesa, z nadzieją na ponowny rozkwit filozofii metafizycznej i badań nad myślą Stagiryty.

Księga Gamma Metafizyki zaczyna się od zdania zapowiadającego nową orientację filozoficzną: Istnieje nauka, która bada Byt jako taki i przysługujące mu atrybuty istotne (1003 a 21). Ta nowa nauka kryje się pod nazwą, której nie wymyślił Arystoteles - "metafizyka". Nauka ta ani nie miała poprzedników, ani żadnej tradycji. Powstały więc różne hipotezy tłumaczące sens tej nowej nazwy. Wystarczy się odwołać do klasyfikacji nauki w epoce Arystotelesa, ażeby się przekonać, że nie było miejsca dla tej nauki, którą nazwano po śmierci Arystotelesa „metafizyką”, a którą później zaczęto również nazywać „ontologią”.

Kategorie to jeden z podstawowych tekstów dla wszystkich studiujących filozofię, a w szczególności filozofię starożytną, pierwsza wykładnia zachodniej ontologii, czyli nauki o najogólniejszych cechach każdego bytu oraz o sposobach opisu tych cech. Od niego zaczyna się często wykład myśli Arystotelesa. Analityki pierwsze i Analityki wtóre to wykładnia Arystotelesowskiej logiki, która stanowi rozwinięcie jego nauki o poznaniu oraz o najogólniejszych cechach bytu. Wartość obu analityk nie przeminęła do dzisiaj. Każda niepołączona wypowiedź oznacza albo substancję, albo ilość, albo jakość, albo stosunek, albo miejsce, albo czas, albo położenie, albo stan, albo działanie, albo doznawanie – tą listą dziesięciu kategorii Arystoteles wyznaczył filozofii horyzont zapytywania o naturę rzeczywistości. Czy to badając samo urządzenie świata, czy też zgłębiając strukturę myślenia podmiotu, lub też analizując gramatykę języków naturalnych i sztucznych, filozofowie i naukowcy od ponad dwóch tysięcy lat posługują się terminem kategoria na usystematyzowanie różnorodności przedmiotu swoich badań. Pierwszym myślicielem, który przedstawił systematyzację wszystkich rodzajów bytu, był Arystoteles. Arystotelesa uważa się powszechnie za fundatora logiki i pierwszego filozofa, który opracował formalne reguły wnioskowania oraz naukowego opisu świata. Jego pisma dotyczące zasad myślenia do dziś stanowią niewyczerpane źródło inspiracji. Dla współczesnego czytelnika z pewnością interesujący będzie fakt, że Arystoteles nie odróżniał jeszcze pytania o byt od analizy samego języka. Dzięki temu jego pisma stanowią być może najlepszy istniejący dowód na to, jak bardzo nasze rozumienie świata jest zapośredniczone w kategoriach języka, którym mówimy.

Hermeneutyka to tekst, który Arystoteles poświęcił problematyce języka i właściwego znaczenia słów. Tytuł został nadany mu przez późniejszych komentatorów, którzy uznali go za traktat poświęcony wypowiadaniu się i interpretacji. Topiki pomyślane są jako podręcznik mówcy i dialektyka, w których znaleźć można pewne recepty na sprawną argumentację. Jest to tekst z pogranicza retoryki i logiki. W O dowodach sofistycznych Arystoteles analizuje logiczną lub też paralogiczną zawartość sylogizmów oraz dowodów logicznych, którymi często posługiwali się „sofiści”. Jak zauważył przytomnie Arystoteles: tak jak (...) ci, którzy nie są uprawni w rachowaniu kamyczkami, mogą być oszukani przez biegłych, w ten sam sposób również i w dowodzeniu ci, którzy nie są dobrze obeznani ze znaczeniem słów, są wprowadzani w błąd zarówno wtedy, gdy sami dyskutują, jak i wtedy, gdy innych słuchają. Dlatego też zadaniem filozofa jest refleksja nad językiem, słowami oraz pozorem mądrości czy logicznej argumentacji, który łatwo może powstać w wyniku sprawnego posługiwania się mową. Arystoteles nie zajmował się wyłącznie podstawami logiki i zasadami wnioskowania – świadomy był tego, że myślenie przebiega w języku, że argumentuje się słowami i dlatego niezbędna jest nauka o interpretacji, retoryce, sposobach przekazywania treści oraz o „dowodach sofistycznych”, które są jedynie pozorem poprawnych dowodów. Sofiści tak naprawdę nie zniknęli ze świata, lecz odradzają się w każdej epoce, tyle że pod inną nazwą. Niemniej ludzi posługujących się błędnymi zasadami myślenia, ale będącymi sprawnymi mówcami, wcale nie ubywa. Z tego względu opracowane przez Arystotelesa zasady argumentacji, interpretacji oraz diagnozy „dowodów sofistycznych” nigdy nie stracą na aktualności.

... Częścią nas jest dusza, częścią ciało, jedno rządzi, drugie podlega rządzeniu, jedno działa, drugie jest narzędziem. Zastosowanie tego, co podlega rządzeniu, tj. instrumentu, jest zawsze podporządkowane temu, co rządzi i działa.