„Marek J. Siemek” – książki

Studia zebrane w niniejszym tomie zostały po raz pierwszy przedstawione i poddane dyskusji jako referaty na międzynarodowym sympozjum naukowym pt. "Transzendentalphilosophie und Dialektik", zorganizowanym przez Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego w czerwcu 1989 roku w Mogilanach pod Krakowem. Następnie większość z nich - nieraz po znacznych modyfikacjach uwzględniających m.in. wyniki dyskusji z mogilańskiego sympozjum - opublikowano w oryginalnej wersji niemieckiej na lamach nowo powstałej edycji cyklicznej "Fichte-Studien" wydawanej od 1990 roku. Teksty nasze ukazywały się kolejno w czterech różnych tomach tej edycji, stąd też powstało opóźnienie w pracach nad przekładem i redakcją wydania polskiego, w których nie można wszak było nie wziąć pod uwagę ostatecznej wersji niemieckich oryginałów. Opóźnienie to bynajmniej więc nie zdezaktualizowało tekstów tu zamieszczonych, lecz przeciwnie, w wielu wypadkach dopiero pozwoliło nadać im dojrzałą, już definitywną postać (np. nieraz uwzględniającą publikacje, które ukazały się w wiele miesięcy po mogilańskim sympozjum). Ale też i z innego powodu zwloką ta wyszła książce na dobre. Wydanie polskie ukazuje się bowiem niemal dokładnie w przypadającą właśnie na ten rok dwusetna rocznicę obu ważnych wydarzeń, którymi w dziejach klasycznej filozofii niemieckiego idealizmu po raz pierwszy swój udział zaznaczyła osoba i myśl Johanna Gottłieba Fichtego. Jesienią 1794 roku objął on mianowicie katedrę filozofii na Uniwersytecie w Jenie, a już od lata tegoż roku lipski wydawca Christian Ernst Gabler rozpoczął druk kolejnych arkuszy pierwszej jego obszernej pracy pt. Gnindlage der gesamten. Wissenscbafislebre [Podstawy calkowitej Teorii miedzy], która co prawda w całości ukazała się jako książka dopiero w rok później, ale już od początku - służąc Fichtemu za podręcznik do prowadzonych przezeń akademickich zajęć ("jako skrypt dla jego słuchaczy") - stalą się znana i od razu zdobyła wielki rozgłos. Z uwagi na obydwie te dwusetne rocznice - jenajskiej profesury Fichtego i publikacji jego Podstaw... - bieżący rok stał się dla środowisk filozoficznych tak w Niemczech, jak i na świecie swoistym..rokiem Fichteańskim". O tyle więc niniejszy tom studiów ukazuje się w najstosowniejszej chwili. Fichteańska Teoria wiedzy zajmuje bowiem w nim wyraźnie pierwszoplanowe miejsce. Ze względu tak na dobór tematów, jak zwłaszcza na krąg autorów caty tom jest pomyślany jako zwięzły, ale wielostronny i reprezentatywny przegląd głównych kierunków badawczych oraz ważniejszych rezultatów w najnowszej literaturze naukowej poświęconej badaniom nad filozofią transcendentalną Fichtego"

Tom Inedita obrazuje różnorodność, bogactwo i zachęcający do eksploracji potencjał myślenia, którym Marek J. Siemek wypełniał swój oryginalny zamysł społecznego transcendentalizmu, porównywalny z transcendentalizmem dyskursu społecznie „usytuowanego” przez Habermasa i postmetafizyczno-pragmatycznymi modelami racjonalności od McCarthy'ego po Brandoma. Niepublikowane dotąd materiały pozwolą Czytelnikowi znaleźć odpowiedź między innymi na pytania: - jakiego rozumu i racjonalności potrzeba, by dopełnił się - a nade wszystko: nie cofał - jakże burzliwy proces nowoczesnego uspołecznienia, - czy jest dziś możliwa samorządność według reguł, jakie ich „dawcy” i zarazem „biorcy” aprobowaliby z tą samą autonomią i z mocą tego samego prawidła, któremu wyraz daje Kantowska „transcendentalna jedność apercepcji”. Works. Inedita The volume shows the diversity and richness of intellectual potential, which Marek J. Siemek used in his original idea of ?social transcendence?. The idea can be compared with the transcendence of the discourse socially ?placed? by Habermas and with the post-metaphysical rationality models from McCarthy to Brandom. It allows to answer such questions as: what reason and rationality is needed for the process of modern socialization to take place, and if it possible today for the ?givers? and the ?takers? to approve the rules of self-government having the same autonomy and within the same law which is expressed by the Kantian ?transcendental unity of apperception?.

„Trzeba wciąż do znudzenia powtarzać, że nie ma żadnych „wyższych wartości”, które w jakikolwiek sposób mogłyby poświadczyć jakąś przewagę siermiężnej i zapyziałej nieudolności nad tym, co dojrzałe, normalne i racjonalne. (...) Ani moralne przekonanie, ani religijna wiara - bez względu na to, jak bardzo są wzniosłe i budujące - nie potrafią w niczym zmienić tego, że urzeczywistniony w Europie Zachodniej system wolnościowo-demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego z jego praworządnym państwem i oświeconą kulturą jest najpełniejszą realizacją nowoczesnej formy człowieczeństwa i uspołecznienia, i że poza lub ponad nim nie może być nic, co nie byłoby powtórnym upadkiem w chaos głupoty, samowoli i przemocy.”

Marek Siemek jest wybitnym badaczem filozofii niemieckiej, zwłaszcza klasycznej. Jego prace publikowane w wielu językach zdobyły mu zasłużone uznanie badaczy tej filozofii na świecie. Proponowany obecnie zbiór 8 studiów koncentruje się na podstawowych kwestiach filozofii Hegla mających szczególne znaczenie w badaniach filozoficznych konfrontujących myśl Hegla ze współczesnością. W perspektywie filozofii Heglowskiej autor ukazuje szerokie spektrum zagadnień współczesnych. (...) Proponowany zbiór rozpraw o Heglu poszerzy i pogłębi znajomość filozofii Hegla, którą Siemek nazywa „filozofią XXI wieku”. Z recenzji wydawniczej Zbigniewa Zwolińskiego. „Heglowskie studia Marka Slemka stanowią oryginalną, nowatorską w światowej literaturze przedmiotu próbę odczytania filozofii społecznej Hegla w kontekście współczesnych debat wokół statusu społeczeństwa nowożytnego i ponowożytnego. Autor, polemizując z wieloma stereotypami recepcji heglizmu (krytyką z pozycji antymarksowskich i Popperowskich), wykorzystuje kategorie filozofii społecznej Hegla do analizy typowych dla ery nowożytnej form uspołecznienia, racjonalności, intersubiektywności, etyczności i in. Są to kwestie, których ważność wykracza daleko poza akademickie spory historyczno-filozoficzne, wokół nich krystalizuje się bowiem społeczna, kulturowa i cywilizacyjna tożsamość człowieka współczesnego. (...) Wartość hermeneutycznajego studiów heglowskich, których fragmenty ukazały się drukiem w fachowym czasopiśmiennictwie niemieckim stawia ich autora w szeregu najwybitniejszych współczesnych interpretatorów Hegla takich jak M. Riedel czy J. Ritter” – z recenzji wydawniczej Stanisława Czerniaka.

Filozofia, dialektyka, rzeczywistość, po raz pierwszy wydana w 1982 roku przez Państwowy Instytut Wydawniczy, jest prezentacją projektu filozoficznego Marka J. Siemka z lat siedemdziesiątych. Składa się z dziesięciu niezależnych artykułów poświęconych istotnym zagadnieniom filozofii XX wieku. Stawiając się w roli przewodnika, Siemek odtwarza całościowy horyzont myśli współczesnej w jej zmaganiach z własną przeszłością. Za pomocą narzędzi pojęciowych hermeneutyki, strukturalizmu, marksizmu i Hegla zarysowuje własne stanowisko, które określał wówczas mianem historycznej ontologii sensu. Works. Philosophy, Dialectics, Reality Filozofia, dialektyka, rzeczywistość [Philosophy, Dialectics, Reality] published for the first time in 1982 by Państwowy Instytut Wydawniczy is a presentation of Marek J. Siemek?s philosophical project from the 1970s. The book consists of ten independent articles devoted to important issues of the 20th-century philosophy. Siemek assumes the role of a guide and recreates the comprehensive horizon of contemporary thought struggling with its own past. By means of the conceptual tools of hermeneutics, structuralism, Marxism and Hegel, he outlines his approach, which he defined then as the historical ontology of sense.

Zbiór prac Marka J. Siemka poświęconych twórcy Teorii Wiedzy, stanowiący uzupełnienie i rozwinięcie wątków z Idei transcendentalizmu u Fichtego i Kanta. Zawiera swoistą, Siemkowską, interpretację poglądów niemieckiego filozofa oraz sytuuje go w relacji do innych myślicieli - zarówno pokrewnych, tj. transcendentalnych (Kant, Hegel, Husserl), jak i wybierających odmienne drogi myślowe (Schelling). Teksty pochodzą z różnych okresów twórczości profesora - od drugiej połowy lat sześćdziesiątych XX wieku po pierwsze lata wieku XXI. Zestawienie ich obok siebie pokazuje, jak integralną, konsekwentnie rozwijaną całość stanowiła myśl Marka J. Siemka w całej jego twórczości, przez cztery dekady aktywności naukowej. Autor sam zaplanował zebranie tych artykułów w jeden spójny tom - prezentowana książka stanowi realizację jego zamierzeń.

Podstawą edycji jest nowa wersja tekstu o Schillerze, nad którą Marek J. Siemek pracował w ostatnich latach życia. W porównaniu ze znaną monografią, opublikowaną w serii Myśli i Ludzie (Wiedza Powszechna, 1970), zawartość tomu została wzbogacona o aparat krytyczny oraz wątki filozoficzne pojawiające się w rozważaniach Autora w latach późniejszych. Autor przedstawia Schillera od strony mniej znanej polskiemu czytelnikowi: nie jako poetę i dramatopisarza, lecz filozofa – wychowanka oświecenia przekraczającego horyzonty ideowe epoki, czytelnika i oryginalnego interpretatora Kanta. Omawia jego rozważania o sensie historii, stosunek do ideału greckiego, a także najsłynniejsze pomysły filozoficzne – koncepcje poezji naiwnej i sentymentalnej oraz projekt wychowania estetycznego.

Najważniejsza polska praca poświęcona filozofii Kanta i Fichtego. Podstawowym celem Autora był opis sposobu myślenia, zwanego transcendentalizmem, w którego powstaniu i rozwoju myśl obu omawianych filozofów odegrała decydującą rolę. Tytułową ideę transcendentalizmu Siemek wydobył z wielorakich historycznych uwikłań, ubrał w szatę słowną niezależną od języka dawnej filozofii, a nade wszystko ? w pasjonujący sposób dowiódł przełomowości transcendentalizmu i jego aktualności z punktu widzenia myśli współczesnej. Publikacja wydana po raz pierwszy w 1977 roku przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Drugi tom słynnych wykładów (nagranych na taśmy i starannie spisanych) prowadzonych przez prof. Siemka w ramach zajęć kursowych w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Na zajęcia te studenci i doktoranci chodzili zwykle przez wszystkie lata studiów, niezależnie od zaliczenia kursów – profesor Siemek był bowiem fantastycznym wykładowcą. Ze swadą i językową elegancją omawiał najważniejsze i najtrudniejsze zagadnienia filozofii społecznej i specyficznie rozumianej filozofii nowoczesności, czyli tych koncepcji filozoficznych, które stworzyły podwaliny dzisiejszego świata – od starożytnych Greków, przez średniowieczną myśl społeczną, Kartezjusza, Hegla i Marksa, po Habermasa. Niezwykle ciekawa interpretacja greckich pojęć i sposobu myślenia Hellenów, aktualne odwołania do najciekawszych elementów filozofii perypatetyckiej, heglowskiej czy marksowkiej, erudycyjny, przykuwający uwagę styl – to charakterystyczne cechy wykładów Siemka.