„Adam Lipszyc” – książki

Po lekturze pierwszego z zamieszczonych tu esejów, w którym staram się pokazać, w jakim sensie można dziś przyznawać się do „frankizmu”, pewna znajoma zauważyła przenikliwie, że tak rozumiany frankizm to nie tyle doktryna „odszczepieńcza”, ile „rozszczepieńcza”. To niezwykle trafne okreś­lenie stosuje się chyba całkiem nieźle do wszystkich autorów i autorek, których twórczości przyglądam się w tej książce. [...] Tylko w pierwszych trzech esejach odnoszę się bezpośred­nio do historycznego fenomenu frankizmu i pism Jakuba Franka. A jednak wszystkie zebrane tutaj eseje o polskiej literaturze mają charakter „frankistowski” w tym sensie, że staram się w nich odsłonić rozszczepieńczy potencjał twórczości pisarzy i poetów. Język polski i kultura polska są właściwym żywiołem wszystkich bohaterów tej książki, żaden z nich nie prag­nie więc zgłaszać akcesu do wyraziście odrębnej, odszczepieńczej tożsamości. A przecież z najróżniejszych powodów w swojej całkiem polskiej skórze nie czują się całkiem swojo. Pozostają rozszczepieni w sobie: niedopasowani, a jednak tutejsi, wyobcowani, ale nie obcy, po trosze odklejeni, a zarazem na trwałe przykuci do tego, co polskie. Dlatego właś­nie w swoim pisaniu próbują na rozmaite sposoby odkształcić fakturę polszczyzny, rozepchnąć ją czy rozszczepić, tak by zdołała pomieścić dziwne, nielegalne słowa, para­doksalne obrazy czy choćby puste miejsca, które mówiłyby o ich bólu, stracie, gniewie czy radości, niewyrażalnych w polszczyźnie takiej, jaką zastali i w jaką chcąc nie chcąc – wrośli. [...] Stawiają opór mowie terkoczącej bezmyślnie na automatycznym pilocie gazeciarstwa i zbrojni w językowy kunszt uparcie trwają przy pojedynczości swojej rozszczepieńczej prawdy. Tak chyba właśnie piszą rzeczy, od których mocniej biją nasze czytelnicze serca i dzięki którym możemy mówić i myśleć trochę inaczej. (Z przedmowy autora)

Autorzy zebranych tu szkiców przyglądają się (...) wielkiej rozmaitości gatunków literackich: są tu wykłady z mesjańskiej teologii, powieści, opowiadania, tomy wierszy i radykalne eksperymenty poetyckie, są dramaty, eseje, aforyzmy, a nawet baśń. Interpretują teksty pisarzy różniących się od siebie pod wieloma względami: zasłużonych reprezentantów hiperkanonu i wydobywanych z mroków członków kanonu cieni, pisarzy krajowych i emigracyjnych, mających żydowskie korzenie i niemających, religijnych i zeświecczonych, przewrotnie eksponujących swą żydowskość i bacznie ją ukrywających, zmagających się z ciążącym im dziedzictwem judaizmu i żarliwie dobijających się do jego wrót, wiernych odziedziczonej tradycji religijnej i proponujących własne postsekularne teologie literackie – Piotr Bogalecki, Adam Lipszyc.

„Dość powszechnie uważa się, że «Moby Dick», «Kopista Bartleby», «Benito Cereno» i «Billy Budd» to najważniejsze utwory Hermana Melville - pisze Adam Lipszyc - ja zaś chętnie przystaję na te tradycyjne wartościowania. Niemal każdy utwór Melville’a wydaje mi się jednak ważny lub zwyczajnie wspaniały”. Daje temu dowód w zbiorze przenikliwych, pełnych pisarskiej swady tekstów, które niejako oświetlają i dopełniają piwowską edycję dzieł Melville'a. Przygląda się Lipszyc przebogatej twórczości Melville'a z różnych stron, okiem świeżym i czujnym. A to przemierza rozmaite Melville'owskie utwory, by wydobyć na jaw zasadnicze dla nich doświadczenie metafizyczne, to analizuje je w porządku chronologicznym, to znów bierze pod lupę kilka naraz i śledzi konkretny motyw, który domyka wcześniejsze rozważania.

Adam Lipszyc - eseista tłumacz, pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, uczy w Szkole Nauk Społecznych, w Collegium Ciyitas oraz na Uniwersytecie Muri im. Franza Kafki. Laureat nagrody "Literatury na Świecie" im. Andrzeja Siemka, nagrody Allianz Kulturstiftung i Nagrody Literackiej Gdynia. Ostatnio opublikował Czerwone listy. Eseje frankistowskie o literaturze polskiej (Kraków, 2018). To jest filozoficzna książka o Freudzie. Staram się w niej pokazać, że z pism twórcy psychoanalizy wydobyć można splot koncepcji, które w sposób atrakcyjny opisują logikę ludzkiego doświadczenia. W moim przekonaniu, we Freudowską wizję człowieka wpisane są trzy ogólne tezy. Oto one: 1) człowiek jest wykolejonym zwierzęciem; 2) człowiek jest istotą wewnętrznie poróżnioną; 3) człowiek jest istotą społeczną ze społeczeństwem nieodwołalnie skłóconą. W siedmiu kolejnych rozdziałach próbuję te trzy tezy uszczegółowić, rozwinąć i skomplikować. Moim celem nie jest odtworzenie źródłowej myśli Freuda, lecz jej częściowa modyfikacja przeprowadzona w trybie krytycznej lektury wybranych tekstów autora Objaśniania marzeń sennych. W lekturze tej kieruję się trzema konceptami. Po pierwsze, staram się wygrywać napięcia rozdzierające owe teksty, tak by ujawnić nowe znaczenia, których samemu Freudowi nie udało się wyrazić w sposób klarowny. Po drugie, modyfikując myśl twórcy psychoanalizy podążam nierzadko za późniejszymi teoretykami tej tradycji. Po trzecie, koncepcje Freuda łączę z ideami spadkobierców tradycji odmiennej, a mianowicie żydowskiego mesjanizmu. Wplatając cienką teologiczną nić w psychoanalityczną materię, tworzę heterogeniczne konstrukty myślowe, które określam tu mianem "spekulacji marańskich". Spekulacje te dotyczą zaś spraw najważniejszych: naszej cielesności, języka, pragnienia - i szczęścia.