„Hans Blumenberg” – książki

In Hans Blumenbergs Nachlaß, findet sich eine Mappe mit dem Kü,rzel `GT`, die einige kleinere Schriften zur Geistesgeschichte der Technik enthä,lt. Auf wenigen Seiten entfaltet Blumenberg darin auf gewohnt pointierte Weise Ü,berlegungen, wie eine solche Geistesgeschichte - etwa im Unterschied zur ü,blichen Technikgeschichte - ü,berhaupt aussehen kö,nnte. Damit ist er als Vordenker fü,r die Historiographie naturwissenschaftlicher und technischer Entwicklungen, die gegenwä,rtig vor allem in wissenschaftshistorischer Perspektive Konjunktur hat, noch zu entdecken. Die meisten dieser Texte erscheinen hier zum ersten Mal in gedruckter Form, wie etwa zwei lä,ngere Vorträ,ge, die Blumenberg in den 1960er Jahren in wissenschaftlichen Kontexten, aber auch im Rundfunk einer breiteren Ö,ffentlichkeit vorgetragen hatte. Einer dieser Vorträ,ge mit dem Titel `Die Maschinen und der Fortschritt. Gedanken zu einer Geistesgeschichte der Technik` ist als einziger der Radiobeiträ,ge Hans Blumenbergs erhalten geblieben und dem Buch beigegeben.

W książce publikowane są prace wybitnych współczesnych filozofów i socjologów, teoretyków sztuki i badaczy kultury. Celem serii jest prezentacja dzieł najbardziej nowatorskich, które ukazują nowe horyzonty poznawcze i prowokują do dyskusji nad doniosłymi problemami współczesności.

Prawowitość epoki nowożytnej stawia jedno z najbardziej frapujących pytań współczesności: pytanie o prawdziwe źródła pośredniowiecznej europejskiej kultury umysłowej i jej związki z chrześcijaństwem.

Jeden z najoryginalniejszych w XX wieku filozofów niemieckich, Hans Blumenberg (1920-1996), z pewnością nie został jak dotąd należycie doceniony w Polsce. Mimo kilku przekładów pozostaje myślicielem na wskroś elitarnym. Tymczasem jego koncepcje mają istotne znaczenie dla zrozumienia ideowych podstaw epoki nowożytnej, a w konsekwencji - naszej współczesności. Niniejsza stosunkowo wczesna książka (1958) była programowa dla późniejszych badań Blumenberga nad przejściem od średniowiecza do nowożytności, należy też dzisiaj do klasyki studiów nad miejscem metafory w myśleniu prowadzonych od Nietzschego przez Derridę po George'a Steinera. Znajdziemy w tym tomie zarys "metaforologii", nauki badającej metafory "absolutne", czyli wymykające się konceptualizacji w danym okresie, a zarazem stanowiące jej podłoże. Tę funkcję pełniły takie omawiane przez autora idee i wyobrażenia, jak "przemożna" czy "naga" prawda, podróż, księga i struktury geometryczne (krąg, kula). Od (niezauważalnej) dominacji danej absolutnej metafory w określonej epoce zależy rozumienie prawdy i stosunek do niej czy postrzeganie miejsca człowieka we wszechświecie. Zrywanie z pewnymi fundamentalnymi wyobrażeniami może być podstawą kształtowania się nowej epoki intelektualnej. Tak właśnie Blumenberg pojmuje na przykład nowożytność: jako, hasłowo biorąc, walkę z metaforą koła. Nowożytność jest formacją spod znaku linii prostej.

Pracę nad mitem – ze względu na jej wyjątkowe walory poznawcze, na szeroką dyskusję, jaką wywołała, na liczne do niej odwołania w światowej humanistyce oraz na rezonans wykraczający poza ramy filozofii akademickiej – należy zaliczyć do klasycznych dzieł filozofii XX wieku. Blumenberg zarysowuje tu oryginalną filozofię mitu. Mit jest dla człowieka sposobem radzenia sobie z tym, co w świecie inne, nieokreślone, co budzi lęk. W micie rzeczy obce i niesamowite, nieznane i gorszące, zmieniają się w rzeczy do przyjęcia i znośne. Filozoficzna i literacka recepcja mitów świadczy o ich żywotności i trwałej obecności w kulturze. W drugiej części pracy Blumenberg zajmuje się „opracowaniami” mitu o Prometeuszu. Eksponuje rolę mitu prometejskiego w twórczości Goethego i jego transformacje w późniejszej filozofii, literaturze i eseistyce aż po dwudziestowieczne ujęcia Gide'a, Valery'ego i Kafki. Ta erudycyjna i kunsztowna opowieść o dziejach podstawowego dla europejskiego oświecenia mitu jest zarazem opowieścią o nadziejach, rozczarowaniach i porażkach pierwszej fazy nowoczesności – opowieścią, w której filozofia i literatura wzajemnie się w sobie przeglądają jak w zwierciadle i zarazem uzupełniają.