„Falski Maciej” – książki

Po zakończeniu wojny domowej w 1995 roku Bośnia i Hercegowina została państwem federacyjnym podzielonym na dwie autonomiczne części, w którym rywalizują ze sobą elity trzech narodów. Dla spoistości państwa kluczowa jest legitymizacja, a więc powszechne wsparcie obywateli dla idei jego istnienia. Punktem wyjścia badań przedstawionych w książce jest teza, że zasadniczym elementem wykorzystywanym przez elity i instytucje państwowe jest kultura, a więc sfera symboliczna. Poszczególne rozdziały koncentrują się na obiektach architektonicznych zaliczonych do dziedzictwa kulturowego, spory wokół ich odbudowy odsłaniają bowiem głębokie podziały w sferze symbolicznej i w dyskursie publicznym. Konsekwencją konfliktów w sferze symbolicznej jest słabe poparcie dla państwa i dominacja odśrodkowych ideologii etnonarodowych Serbów, Boszniaków i Chorwatów. ****** Unwanted Culture: Rebuilding and Instrumentalization of Cultural Heritage in Bosnia and Herzegovina Following the end of civil war in 1995, Bosnia and Herzegovina became a federal state, divided into two autonomous parts, in which elites of three nations compete. Crucial for the cohesiveness of the state is its legitimacy, in other words: universal support among its citizens for its existence. The research presented in this book stems from the assumption that the basic means used by the elites as well as state institutions is culture, or the symbolic realm. The chapters focus on a number of architectural objects considered elements of cultural heritage, as the disputes that surround their restoration reveal deep divisions within the symbolic realm and the public discourse. The conflicts arising in the symbolic realm result in weak support for the state and a predominance of centrifugal ethnonational ideologies of the Serbs, Bosniaks and Croatians.

Wychodząc od zjawisk i postaci słabo obecnych w czeskiej, chorwackiej i słowackiej dominującej narracji historycznej, Autorzy docierają do problemów ogólniejszych w skali całego regionu posthabsburskiego, inspirujących także dla historyków innych wspólnot kulturowych. Widziana przez pryzmat lokalności monarchia jawi się w tej perspektywie nie tyle jako aktywny aktor wydarzeń, ile raczej jako środowisko sprzyjające kiełkowaniu bardzo różnorodnych postaw i idei. Także takich, na które w powstałych tu później państwach narodowych już nie było miejsca. To niezmiernie interesująca perspektywa, pozwalająca w nowatorski sposób połączyć wysiłki dyscyplin podejmujących wprawdzie podobne zagadnienia, ale zbyt rzadko ze sobą współpracujących: kulturoznawstwa i historii. dr hab. Maciej Górny, prof. w Instytucie Historii PAN Pomysł książki zrodził się z potrzeby znalezienia adekwatnego sposobu opisu tzw. małych kultur egzystujących w ramach złożonych całości polityczno-społecznych, do których należało państwo Habsburgów. Rezygnację z uznania narracji centralnych za badawczy punkt wyjścia i najważniejsze pole obserwacji należy odczytywać jako próbę chronienia naukowego dyskursu przed spetryfikowanymi założeniami i sądami, jak też chęć odideologizowania go i uwolnienia od kryterium narodowego. Oczywiście już samo wyeksponowanie peryferyjności można uznać za rodzaj ideowej manifestacji, mającej na celu dowartościowywanie zjawisk sytuujących się na obrzeżach, czyli ?między? narracjami narodowymi i państwowymi, centralnymi oraz peryferyjnymi. Publikacja jest owocem pracy Zespołu Badań Kultur Słowiańskich na Obrzeżach Monarchii Habsburskiej, działającego w Instytucie Slawistyki Zachodniej i Południowej na Uniwersytecie Warszawskim. Jest to druga książka, po opublikowanej w 2015 r. pracy Obcy czy obywatele?, kontynuująca refleksję nad politycznym, kulturowym i społecznym funkcjonowaniem Słowian w monarchii habsburskiej.

The idea of looking at the architects operating within the cultural framework of the Habsburg Empire, embedded in this book, stems from our previous research. It has its roots in the research on Slavic peripheral narratives, conducted by the Research Group on the Slavic Cultures in the Habsburg Monarchy (http://uwhabsburgstudies.uw.edu.pl/), which has operated since 2011 at the Institute of Western and Southern Slavic Studies of the University of Warsaw. We studied the issue of peripheral attitudes towards both national narratives, created after 1861 by the Slovak, Czech and Croatian elites, and the imperial project imposed by Vienna and Budapest. Faithful to the microlevel approach, we looked at figures, spaces and social phenomena that do not fit into the stereotypical view of national historiography. Anna Kobylińska, Maciej Falski