„Ryszard Stemplowski” – książki

Lektura uzupełniająca. Notes analityka polityki

Czym jest świat, co go tworzy i jak trafnie opisać jego całokształt? Jakie podmioty w stopniu decydującym nań wpływają? Czy kluczową rolę grają w nim państwa tworzące razem pewien uporządkowany system? Jakim prawom podlegają? Czy ma to przełożenie na opis zależności między nimi i czy słowo światopogląd może mieć jakikolwiek związek z analizą spraw międzynarodowych? Na pytania te trudno znaleźć proste i jednoznaczne odpowiedzi; ich poszukiwanie zaś musi być oparte na gruntownej znajomości licznych koncepcji prawnych i filozoficznych. Książka niniejsza stanowi do poszukiwań takich zachętę i wprowadzenie: powinien sięgnąć po nią każdy świadomy obywatel i uczestnik życia społecznego w zglobalizowanym świecie. Czerpiące z wielorakich źródeł refleksje prof. Ryszarda Stemplowskiego mogą towarzyszyć Czytelnikom postronnym w namyśle nad nieustannie zmieniającym się światem, w którym przyszło nam żyć, zaś tym zajmującym się zawodowo sprawami międzynarodowymi w codziennej pracy i związanych z nią wyzwaniach.

Ryszard Stemplowski - prawnik (UWr) i historyk (IH PAN). Szef Kancelarii Sejmu (1990-1993). Ambasador w Londynie (1994-1999). Dyrektor - organizator PISM (1999-2004). Profesor nauk humanistycznych. Wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Akademii Ignatianum.

Rozdział I U schyłku lat dwudziestych Rozdział II Przemiany gospodarczo-społeczne w Argentynie a między­narodowa ­rywalizacja w latach trzydziestych Wielki Kryzys i jego skutki dla kraju surowcowego – reakcja rządu – układ Roca–Runciman – założenia nowej polityki gospodarczej rządu – przyspieszenie uprzemysłowienia kraju, jego społeczne uwa­runkowania – problem określenia wielkości inwestycji obcych – inwestycje zagraniczne a charakter uprzemysłowienia – inwestycje ze Stanów Zjednoczonych – inwestycje brytyjskie – handel ze Stanami Zjednoczonymi – handel z Wielką Brytanią – kapitały niemieckie – handel z Rzeszą – gospodarcze znaczenie Japonii – gospodarcze znaczenie Włoch – rywalizacja handlowa – rywalizacja w skali latynoamerykańskiej – znaczenie Wielkiej Brytanii – kapitał zagraniczny i rywalizacja w handlu a struktura społeczna. Rozdział III Penetracja niemiecka w Argentynie (1931/1933 – 1937/1938) Etapy politycznej ofensywy nazistowskiej – działalność nazistowska w środowiskach niemieckojęzycznych – oświata – stowarzyszenia – akcje masowe – prasa – niemieccy antyfaszyści – NSDAP – nazizm a nacjonalizm niemiecki – faszyzm włoski – oddziaływanie nazistowskie na ogół mieszkańców – migranci ukraińscy – niemiecka propaganda radiowa i agencje prasowe – pozycje Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych – instruktorzy niemieccy w argentyńskich siłach zbrojnych – postawa rządu argentyńskiego – ekspansja nazistowska w Ameryce a cele niemieckiej polityki zagranicznej – działania wywiadów wielkich mocarstw. Rozdział IV Argentyński nacjonalizm lat trzydziestych a ­faszyzm i imperializm Polityczno-instytucjonalne przesłanki recepcji faszyzmu/nazizmu – system parlamentarny w Argentynie – przemiany w układzie sił klasowych a państwo – pueblos originarios – funkcja partii politycznych – nacjonalizm argentyński a faszyzm/nazizm – nurt skrajny w nacjonalizmie – idea korporacyjna – znaczenie katolicyzmu – dziedzictwo hiszpańskie – Ariel – nacjonalizm konserwatywny – znaczenie italo-iberyjskich wzorców autorytarnych i faszystowskich – centrowe tendencje w nacjonalizmie (antybrytyjskość) – FORJA – nacjonalizm obronny. Rozdział V Polityka zagraniczna rządu Justo (luty 1932 – luty 1938) Stosunek do Wielkiej Brytanii – polityka amerykańska – mediacja w konflikcie o Chaco – pozycja Argentyny w Ameryce – stosunek do USA – Liga Narodów – stosunki z Brazylią – postawa wobec Włoch – panamerykanizm a polityka Argentyny – polityka wobec sąsiadów i jej implikacje międzynarodowe – nacjonalizm a polityka zagraniczna – obca penetracja wywiadowcza. Rozdział VI Polityka rządu Ortiza (1938–1939) Narastanie sprzeczności między wielkimi mocarstwami – polityka brytyjska – posunięcia antynazistowskie w Brazylii – krytycyzm wobec ekspansji nazistowskiej w Argentynie – antynazistowskie posunięcia rządu argentyńskiego – reakcja urzędowego Berlina – dalsze posunięcia Ortiza – stanowiska Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii wobec ekspansji nazistowskiej – stanowisko argentyńskie wobec panamerykanizmu w nowej sytuacji międzynarodowej – afera patagońska – reakcje na wydarzenia w Europie – nowe ograniczenia antynazistowskie – defensywa niemiecka w Ameryce Łacińskiej – dwutorowość niemieckich działań – aktywność wywiadowcza mocarstw. Rozdział VII Polityka argentyńska w dobie agresji niemieckiej (wrzesień 1939 – listopad 1941) Neutralność Ameryki i neutralność Argentyny – pierwsze reakcje w społeczeństwie argentyńskim – nowa forma działalności niemieckiej – stanowisko rządu wobec Niemiec i zasad neutralności, stanowisko opozycji – niemiecka propaganda – Anglicy argentyńscy – konferencja hawańska – wpływ wojny na handel międzynarodowy – argentyńskie dążenia do rozwoju handlu południowoamerykańskiego – reperkusje agresji niemieckiej na ZSRR – krytyka neutralizmu przez opozycję parlamentarną – konsultacje wojskowe w Ameryce – Argentyna a potencjały wojskowe w Ameryce Południowej – Brazylia i Chile – wiadomości o wywiadowczej aktywności wielkich mocarstw – wewnątrz­krajowe uwarunkowania neutralizmu – stosunki z Wielką Brytanią, ich ocena w Foreign Office. Rozdział VIII Neutralizm argentyński (grudzień 1941 – maj 1943) USA w stanie wojny – stanowisko rządu argentyńskiego – narada w Rio de Janeiro – stanowiska Argentyny i Chile – reorientacja w handlu zagranicznym Argentyny – materiały strategiczne – Znaczenie USA, aspekt polityczno-wojskowy – argentyńskie próby nabycia uzbrojenia w Niemczech – pożytki neutralizmu argentyńskiego dla Niemiec – nacisk Stanów Zjednoczonych – stosunek Wielkiej Brytanii do neutralizmu argentyńskiego – rozbieżność stanowisk Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii – znaczenie Hiszpanii – handel południowo­amerykański – prosperity – społeczne postawy wobec neutralizmu – wiadomości o wywiadowczej aktywności wielkich mocarstw – postawy Polaków i Argentyńczyków polskiego pochodzenia – postawy Anglików, Szkotów, Walijczyków, Irlandczyków – postawy Rusinów i Ukraińców – nacjonalizm a neutralność – rewizjonizm historyczny w Argentynie. Rozdział IX Polityka rządu wojskowego a przemiany w stosunkach międzynarodowych Wojskowy zamach stanu 4 czerwca, pierwsze decyzje junty – neutralizm wojskowych i zabiegi o broń w Stanach Zjednoczonych – reakcja rządu Stanów Zjednoczonych – rozbieżności między Waszyngtonem a Londynem – stanowisko rządu wojskowego – wiadomości o obcej aktywności wywiadowczej – wojskowy zamach stanu w Boliwii a waszyngtońska kampania antyargentyńska – stanowisko brytyjskie – zerwanie stosunków dyplomatycznych z Japonią i Niemcami przez rząd Ramíreza – walka o władzę – odsunięcie Ramíreza – polityka rządu USA wobec rządu Farrela-Peróna – reakcja brytyjska – więcej o działaniach wywiadowczych – niezwykła działalność ambasadora USA Bradena a wyniki służb specjalnych USA i WB – zbliżenie pojałtańskie pomiędzy Argentyną a USA – przystąpienie Argentyny do wojny przeciwko Japonii i Niemcom – termin „faszyzm” w działaniach rządu USA wobec rządów wojskowych – związek z genezą peronizmu – stanowisko Wielkiej Brytanii. – Perón wybrany prezydentem.

Kancelaria Sejmu (urząd obsługi Sejmu) wykonuje wszystko to, co niejest zastrzeżone dla posłów, leczmusi być zrobione wzakresie organizacyjnym, prawnym, eksperckim, informacyjnym, finansowym itechnicznym, żebySejm mógł funkcjonować. Autor tejksiążki był szefem Kancelarii Sejmu od1 czerwca 1990 r. do15 grudnia 1993 r. Podlegał Prezydium Sejmu iMarszałkowi Sejmu. Był zwierzchnikiem wszystkich pracowników Kancelarii (ok. 1100 osób). Zarządzał majątkiem (rozbudowywana infrastruktura sejmowo-senacka) orazprojektował iwykonywał budżet Kancelarii Sejmu (tzn. budżet Sejmu zKancelarią). Rozpoczął iprowadził ustrojowo-transformacyjną reformę Kancelarii. Witając członków Prezydium Sejmu iKonwentu Seniorów Ikadencji demokratycznie wybranego Sejmu (1991) marszałek przypomniał, żezgodnie zregulaminem wposiedzeniach tych organów uczestniczy zgłosem doradczym szef Kancelarii, aponadto „udział szefa Kancelarii wczynnościach marszałka iPrezydium jest wskazany jako ich powiernika ipewnego rodzaju notariusza ich działań”.

„Czytelnik takiej książki może wiedzieć więcej, niż mu się wydaje, a jednak to analityk lepiej analizuje politykę państwa. Niejedna osoba mogłaby prowadzenie polityki pojąć dużo lepiej, gdyby je umiała analizować choćby trochę sprawniej, niż to zwykle czyni, tymczasem nawet bardzo politycznie świadomy obywatel rzadko wykorzystuje swój potencjał w pełni. Natomiast analityk nie powinien być w pełni zadowolony, głównie z powodu zawodności narzędzi analitycznych. Nie może ich przecież być całkowicie pewny nawet pracownik nauki zawodowo posługujący się metodologią i metodami analizowania polityki. Rozwijać swoje umiejętności analityczne może więc każdy, a niektórzy – powinni koniecznie”. Ze Wstępu

Pytania zadają i odpowiedzi komentują Bronisław Geremek, Jerzy Jedlicki, Henryk Samsonowicz, Ryszard Stemplowski, Henryk Szlajfer, Michał Tymowski, Tadeusz Wasilewski. Wstępem i przypisami opatrzył Ryszard Stemplowski. Mają swe historie książki i mają swoje losy historycy. Ale i historia jako nauka ma swoje koleje. Wreszcie i zakres warsztatu historyka może się rozmaicie kształtować, zmieniać: może to być książka o historii kraju autora czy autorki, może to być historia powszechna, obejmująca szersze obszary i wiele narodów w okresie dawnym lub najnowszym itd.... Można te podejścia łączyć. A trzeba przy tym pamiętać, że każde dzieło historyka niesie w sobie coś z jego autobiografii. Historyk bowiem odczytuje teraz dokument dawny, starając się go zrozumieć teraz w połączeniu z dawnymi wiadomościami o jego twórcach i osobach oraz faktach i zdarzeniach w nim opisywanych albo z nim związanych i wszystko to traktuje teraz jako składniki interpretacji kształtowanej teraz przez jego osobiste doświadczenie człowieka, przez świadomość, intelekt uczonego, emocje… Historia docierająca tu do czytelnika łączy interpretatywnie dawne z teraźniejszym i nie jest to takie proste „jak to właściwie było”. Pierwotne wersje hispanojęzyczne ukazały się w czasopiśmie Instytutu Historii PAN i Wydawnictwa Ossolineum, Estudios Latinoamericanos. Ostatnio przedrukowano je w książce Vidas históricas. Conversacionescon Tadeusz Łepkowski, Marian Małowist, Janusz Tazbir i Aleksander Gieysztor, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2019. Teksty zamieszczonych tu rozmów są oryginalną, polskojęzyczną i tu po raz pierwszy w tym języku publikowaną, pełną wersją tych czterech rozmów przeprowadzonych w latach 1986-1989.

Zrzeszenie Studentów Polskich powstało w 1950 roku. Miało, podobnie jak związki zawodowe w państwowym socjalizmie, reprezentować interesy studentów wobec władz i zabiegać o poparcie środowiska akademickiego dla nowego systemu. Jednak ZSP rozwijało się jako platforma studenckiego samorządu i obywatelskiej aktywności młodych inteligentów, przyszłych profesjonalistów. Działalność Zrzeszenia nastawiona była na zaspokajanie potrzeb studentów we wszystkich sferach: od zabiegania o akademiki, stołówki, stypendia, przez sprawy nauki i dydaktyki, do sfery kultury, turystyki i wypoczynku. Od swojego początku działalność ZSP była nadzorowana przez PZPR, a samodzielność ograniczana. Powodowało to stałe napięcia w jej relacjach z władzą. W marcu 1968 roku studenci podnieśli protest przeciwko autorytarnym rządom. ZSP polityczną opozycją nie było, nie organizowało tych protestów, ale trafnie odczytywało i artykułowało nastroje studentów. Nie spełniło oczekiwań władz. Partia doprowadziła więc do zastąpienia społeczno-zawodowego ZSP ideowo-politycznym Socjalistycznym Związkiem Studentów Polskich (SZSP).

Część pierwsza zawiera tekst przedstawiający historię w postaci wyników badań naukowych. Historyk odpowiada na pytanie o losy ambasadorów Niemiec i Polski przy Stolicy Apostolskiej w latach 1939?1945. Część druga przynosi tekst tzw. historii alternatywnej, czyli fantazyjne opisy świata, w którym fakty (znane z badań) pomieszane są ze spekulacjami, co by było gdyby? ? gdyby hitlerowcy chcieli porwać papieża, ? gdyby stosunek chrześcijan do Żydów był inny, ? gdyby możliwy był proces Hitlera, gdyby diabeł notował myśli kardynałów, dyplomatów?

Mają swe losy książki, mają swe dzieje historycy, mają też historycy wiele o historii do opowiedzenia. W prezentowanej książce Vidas históricas. Conversaciones con Tadeusz Łepkowski, Marian Małowist, Janusz Tazbir y Aleksander Gieysztor (tytuł polskojęzyczny: Żywoty historyczne. Rozmowy z Tadeuszem Łepkowskim, Marianem Małowistem, Januszem Tazbirem i Aleksandrem Gieysztorem) przedrukowujemy rozmowy z czterema wybitnymi historykami zajmującymi się ? czytając ich dzieła łącznie ? Polską, Europą, Afryką i Ameryką Łacińską w rozmaitych okresach, od średniowiecza do czasów współczesnych. Rozmowy te były przeprowadzone w języku polskim w ostatnich latach istnienia PRL-u i opublikowane w języku hiszpańskim w PAN-owskim roczniku ?Estudios Latinoamericanos? (w numerach z lat 1988?1991). W toku rozmów uczeni ci, pytani przez współpracowników lub uczniów, opowiadają o kolejach swoich losów, o swoich przodkach, lekturach, studiach, nauczycielach, uczniach oraz o swoich dziełach... Wypowiedzi tych czterech niezrównanych historyków zostały opatrzone wykazami ich najważniejszych publikacji oraz przypisami dotyczącymi m.in. wymienianych w rozmowach osób i publikacji. Warto nadmienić, że język hiszpański jest drugim po angielskim pod względem rozpowszechnienia językiem, początkowo tylko europejskim, a dzisiaj ojczystym dla prawie pół miliarda ludzi na obydwu półkulach. Kto spośród hispanohablantes zechce książkę przeczytać, zobaczy uzupełnione we wstępie do książki nieznane obrazy dziejów Polski jako części historii powszechnej. Ryszard Stemplowski, b. redaktor naczelny ?Estudios Latinoamericanos?, inicjator rozmów, redaktor książki i autor wstępu