Dyktatura totalitarna i autokracja

W marcu 1953 roku świat był ogarnięty zimną wojną, a w Korei wciąż trwał konflikt między siłami komunistów a wojskami ONZ. W tym czasie kilkudziesięciu uczonych zgromadziło się w Bostonie, by podjąć próbę analizy zjawiska totalitaryzmu, pozostającego wtedy zagrożeniem dla całej ludzkości. Do rangi symbolu może urastać fakt, że rozpoczęcie konferencji przypadło na dzień po śmierci Józefa Stalina. W interdyscyplinarnym przedsięwzięciu wzięli udział specjaliści z zakresu historii, politologii, socjologii, psychologii, filozofii czy teologii. Wśród autorów referatów oraz osób uczestniczących w dyskusji znaleźli się między innymi Harold Lasswell, Alex Inkeles czy David Riesman, jak również urodzeni w Polsce Jerzy Gliksman i Adam Ulam. Głos zabrała...

Jak były tworzone listy proskrypcyjne? Kto miał się na nich znaleźć? W jakim zakresie korzystały z nich następnie służby bezpieczeństwa? Autor poszukuje odpowiedzi na te pytania, nie tylko analizując zachowaną księgę gończą dla Polski, lecz także porównując ją z analogicznymi publikacjami przygotowanymi na wypadek podboju krajów Europy Zachodniej.

Atlas systemu rządów III Rzeszy Niemieckiej ma charakter leksykonu tematycznego opartego na dostępnych źródłach i najnowszej literaturze przedmiotu. Praca niniejsza jest próbą tak syntetycznego, jak i poglądowego ukazania mechanizmów władzy III Rzeszy oraz wskazania konkretnych ludzi, którzy ten mechanizm utrzymywali w ciągłym ruchu. Dyktatura nazistowska to bynajmniej nie rządy jednego człowieka, nie jakaś bliżej nieokreślona abstrakcja. To gigantyczna i zorganizowana maszyna do „mielenia kości”. Jej sprawna „obsługa” wymagała zaangażowania setek tysięcy ludzi na wszystkich poziomach władzy – od ministra czy marszałka do miejscowego kacyka partyjnego i lokalnego żandarma. Nie zmienia to faktu, że system ustrojowy państwa Hitlera był osobliwą miesz...

„Kompletna trzytomowa historia dziejów komunizmu światowego – ideologii, która opanowała umysły milionów ludzi. Trylogia totalna. Budząca dreszcz opowieść o twórcach, piewcach i zwolennikach systemu totalitarnego. O tysiącach katów i ofiar. Książka, która przejdzie do historii”. – „Le Figaro littéraire” „W swoim monumentalnym i fascynującym śledztwie historycznym francuski dziennikarz Thierry Wolton przekonuje, że żelazna ręka systemu rzekomo prowadzącego do szczęścia uwiodła i zaślepiła dużą część intelektualistów. Spowodowała więcej szkód i pochłonęła więcej ofiar niż wszelkie doktryny, w jakie ludzie wierzyli od najdawniejszych czasów. Autor pisze o komunizmie z nowej perspektywy: od rewolucji październikowej po rewolucję kultura...

Kazachstan, zamieszkały obecnie przez ponad 100 narodowości, odgrywał w okresie sowieckim rolę swoistego laboratorium, w którym przeprowadzano gigantyczne eksperymenty społeczne. Po brutalnej kolektywizacji i sedentaryzacji koczowników w latach 1931–1933 do kraju kierowano kolejne deportacje: Polaków i Niemców z Ukraińskiej SRS w 1936 roku, Koreańczyków z Dalekiego Wschodu w 1937 roku i narodów ukaranych z Kaukazu w latach 1943–1944. Ostatnia wielka fala migracyjna z przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych wiązała się z ogłoszonym przez Chruszczowa projektem oswajania celiny. Towarzyszyła temu stopniowa liberalizacja i zmiana położenia specprzesiedleńców W hierarchii etniczno-religijnej Kazachstanu Polacy zajmowali niską pozycję, choć starali si�...

Józef Stalin był odpowiedzialny za śmierć milionów obywateli Związku Sowieckiego oraz innych państw. Ginęli oni w egzekucjach, umierali w wyniku pracy przymusowej, deportacji czy z głodu. Czy jednak jego zbrodnie popełnione na rzekomych „wrogach ludu” można zaklasyfikować jako ludobójstwa, rozumiane nie w sposób potoczny, ale jako celowe zabijanie określonych grup ze względu na takie cechy, jak rasa, narodowość czy wyznawana religia? Autor, porównując stalinowskie zbrodnie z innymi ludobójstwami, stara się w swojej książce udzielić odpowiedzi na to wciąż wywołujące ogromne kontrowersje pytanie. Próbuje zarazem wytłumaczyć, w jaki sposób Stalin stał się bezlitosnym mordercą. Podkreśla przy tym osobistą odpowiedzialność, jaką ponosił dyktator za...

Tymczasem wrzesień 1939 roku rozpoczął dramat nie tylko jeńców, lecz także ich bliskich. Przeżycie okupacji było wielkim wyzwaniem zwłaszcza dla tych rodzin, w których przed wojną kobiety poświęcały się prowadzeniu domu. Autorka postanowiła przyjrzeć się trudnym losom tych rodzin w latach II wojny światowej: warunkom, w jakich przyszło im żyć, ciężarom okupacyjnej codzienności i represjom, a także obieranym przez nie strategiom przetrwania. Stara się także odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób pokrewieństwo z zamordowanym oficerem lub funkcjonariuszem wpływało na wojenne losy. Ważnym wątkiem książki jest porównanie sytuacji krewnych ofiar katyńskich pod obiema okupacjami – niemiecką i sowiecką. Historie tych rodzin – rozdzielonych przez wojn�...

5 kwietnia 1940 roku Gestapo rozpoczęło w rejencji ciechanowskiej akcję masowych aresztowań wymierzoną w „ruch oporu polskiej inteligencji”. Zatrzymano wówczas 1259 mężczyzn i kobiet, którzy trafili następnie do obozów koncentracyjnych w Dachau lub Ravensbrück. Niemal co trzecia osoba z tej grupy została zamordowana bądź zmarła w obozie, a los co czwartej pozostaje nieznany. Pojęcie narodowości polskiej Gestapo rozumiało w sensie ściśle etnicznym. Nie było jednak konsekwentne w stosowaniu kryterium przynależności do inteligencji. Oprócz nauczycieli i urzędników aresztowano także wielu robotników, rolników i rzemieślników. Podstawą do zatrzymania był nie tylko zawód, lecz także – między innymi – przynależność do organizacji politycznych i spo...

Szacuje się, że do pracy przymusowej w nazistowskich Niemczech wywieziono od miliona do półtora miliona dzieci z Polski i Związku Sowieckiego. Uznane za podludzi doświadczyły brutalnego traktowania w czasie deportacji oraz tragicznych warunków życia i pracy. Musiały pracować na rzecz zarówno niemieckiej machiny wojennej, jak i całej gospodarki III Rzeszy. Zatrudniano je w warsztatach naprawczych Wehrmachtu i SS, przy rozbudowie infrastruktury, koszar, lotnisk czy umocnień, dla Organizacji Todta i Niemieckich Kolei Wschodnich, ale też w kopalniach, przemyśle, rolnictwie i rzemiośle, a nawet w charakterze służby w gospodarstwach domowych. Autor opisuje udział władz wojskowych i cywilnych w organizacji wywózek i pracy przymusowej oraz podkreśla związek między pracą...

„Jestem stanowczo tego zdania, że publiczność na dalszą metę łatwiej darzy swem zaufaniem tych, którzy otwarcie odnoszą się do rzeczywistości, nie ukrywając istotnego położenia pieniężnego, że właśnie zaciemnianie jego wywarłoby ujemny skutek psychologiczny. Wobec tak trzeźwych argumentów ze strony Banku, którego jawność sprawozdawcza pozostawia bardzo wiele do życzenia, podziękowałem wczoraj za udzielone wskazówki, niezwykle cenne dla naszej instytucji, zwłaszcza, że zdanie Pana o roli złota w banku emisyjnym w zupełności potwierdza moje zapatrywanie, jednakże: wielce mnie Pan zobowiąże, jeśli zechce przypisać więcej znaczenia czynnikom psychologicznym, dla których pragnęlibyśmy na razie jeszcze eksportu złota uniknąć, gdyż duża część te...

Totalitaryzm był bez wątpienia hańbą XX wieku, nie tylko w wymiarze europejskim, lecz także globalnym. Waga problemu nakazuje jednak nie poprzestawać na tym prostym stwierdzeniu, ale szukać odpowiedzi na pytanie, dlaczego doświadczenie totalitaryzmu dotknęło tak wiele społeczeństw w minionym stuleciu. Naturalne wydaje się przy tym poruszenie kwestii relacji, jaka istnieje między totalitaryzmem a sferą religijną, zwłaszcza o relację między totalitaryzmem a chrześcijaństwem. Czy wyznawanie chrześcijaństwa w ogóle, a przynależność do Kościoła katolickiego w szczególności, miały wpływ na to, jak zachowywali się poszczególni ludzie, jak i całe społeczności, skonfrontowani z totalitarnym złem? I czy polskie doświadczenie związku między antytotalitarnym...

W słynnej pracy Przeszłość pewnego złudzenia. Esej o idei komunistycznej w XX w. François Furet skomentował poglądy Ernsta Noltego na temat faszyzmu, nazizmu i komunizmu. Tak zaczęła się znajomość obu historyków i trwająca w latach 1996–1997 wymiana listów, które zostały zebrane w tej książce. Wroga bliskość jest zapisem spotkania dwóch wybitnych intelektualistów, którzy – w osobistej formie, dalekiej od chłodnych akademickich wywodów – rozmawiają o sprawach fundamentalnych. Wychodząc z różnych perspektyw, Furet i Nolte odnajdują podobieństwa i różnice w swoim spojrzeniu na genezę i istotę totalitarnych ideologii. Wskazują również na powody głęboko zakorzenionej niechęci do zestawiania zbrodni komunistycznych i nazistowskich na zachodzie Eur...