Kyranides. O magicznych właściwościach roślin zwierząt i kamieni

Przypisywane bizantyjskiemu erudycie i pisarzowi Michałowi Psellosowi (XI w.) dwa teksty traktują o herezjach, demonach oraz szeroko pojętej wiedzy tajemnej, jaką mieli dysponować starożytni. Pierwszy, zatytuowany „Timotheos albo o demonach”, ma formę dialogu i przedstawia m.in. typy i charakter demonów podzielonych na sześć kategorii według żywiołu, który zamieszkują. Drugi noszący tytuł „Poglądy Hellenów na temat demonów”, jest traktatem kompilującym i streszczającym inne teksty antyczne i bizantyjskie, którego tematem są obrzędy wtajemniczenia, obyczaje ofiarne i sposoby wróżenia dawnych Greków. Dialog „Timotheos...” zyskał wielką popularność w epoce nowożytnej. W 1497 r. został przetłumaczony na łacinę przez Marsilia Ficina, znali go te�...

Kazania o naukach tajemnych dominikanina Fabiana Birkowskiego, drukowane w latach dwudziestych XVII wieku, traktują o czarnoksięstwie, magii naturalnej i remediach na czary, astrologii, alchemii oraz teorii snów. Teksty te, wydobyte ze zbioru Kazania na niedziele i święta doroczne (Kraków 1623–1628), wydawca opatrzył wstępem i komentarzami, które przedstawiają ich możliwe źródła oraz erudycyjne zaplecze. Dotąd niedoceniane przez badaczy wiedzy tajemnej, w niniejszym opracowaniu poszerzają zasób krytycznie wydanych pism ze staropolskiego kręgu nauk hermetycznych.

Ekscentryczny wędrowny lekarz Filip Bombastus von Hohenheim (znany szerzej pod pseudonimem Theophrastus Paracelsus), który na początku XVI w. podjął próbę radykalnej reformy medycyny, przede wszystkim zaś farmacji, był autorem niezliczonych dzieł i dzie­łek, nie zawsze ściśle związanych z jego profesją. Znajdujemy wśród nich również wielce osobliwy traktacik O nimfach, sylfach, pigmejach i salamandrach etc., w którym próbował wpisać w rozwijany przez siebie kosmologiczny model cały świat demonicznych istot, wywo­dzących się głównie z niemieckiego folkloru i średniowiecznej poezji, zasiedlających jego zdaniem cztery żywioły: wodę, ziemię, powietrze i ogień. Stworzenia te żyją obok nas, pozostając zwykle niewidzialne, niekiedy jednak nawiązują kont...

Albertowi Wielkiemu, wybitnemu średniowiecznemu uczonemu, filozofowi i teologowi przypisywano niesłusznie autorstwo całej grupy tekstów, które aż po wiek XVIII cieszyły się w Europie niezwykłą popularnością. Dziełka te, traktujące o rozmaitych kwestiach przy­rodniczych, reprezentowały coś, co dawniej nazywano najczęściej magią naturalną. Jej adepci usiłowali systematycznie zgłębiać i wy­korzystywać ukryte właściwości (proprietates occultae) wszystkich rzeczy stworzonych, odkrywając zachodzące między nimi związki sympatii i antypatii. Dwa (a właściwie trzy) pomieszczone w tym to­mie krótkie traktaty, których staropolski przekład opatrzono niegdyś wspólnym tytułem Księga sekretów o cnotach ziół, kamieni i źwierząt niektórych, odsłaniają prz...

Opatrzona obszernym wstępem i komentarzami edycja dwóch dzieł Snów dobrych obrona a szkodliwych przestroga i Pogrom czarnoksięskie błędy, latawców zdrady i alchimickie fałsze, które swoim nazwiskiem podpisał Stanisław Poklatecki. Są to jedyne w swoim rodzaju w naszym piśmiennictwie końca XVI wieku prace, prezentujące w formie monograficznej rodzaje nauk hermetycznych znanych w Europie, a praktykowanych również w Polsce. Poklatecki nie ukrywał sympatii dla magii naturalnej, a zależało mu, by przestrzec przed niebezpieczeństwem fałszu i oszustw czarnoksiężników, alchemików oraz ?latawców?. Niniejsze wydanie przeczy powszechnemu przekonaniu badaczy zajmujących się wiedzą tajemną w dawnej Polsce, że dzieła te powstały z autorskiego wysiłku Poklateckiego i op...

Traktat O snach Synezjusza z Cyreny (ok. 370–413 r.) został podobno napisany w ciągu zaledwie jednej nocy z nakazu bóstwa usłyszanego we śnie. Autor był najpierw filozofem neoplatońskim ze szkoły Hypatii z Aleksandrii, pod koniec zaś życia został chrześcijaninem i biskupem Ptolemais. W napisanym po grecku około roku 404 n.e. dziełku, odwołując się do koncepcji kosmicznej sympatii oraz neoplatońskiej nauki o duszy, Synezjusz starał się dowieść, że wszelkie sny mają znaczenie i że każdy człowiek może z ich pomocą przewidywać przyszłość. Tekst był później dobrze znany i komentowany w Bizancjum, zaś w 1497 r. Marsilio Ficino przełożył go na łacinę. Pierwsze wydanie greckiego oryginału ukazało się drukiem w Wenecji w roku 1518.

Wydany w początkach XVII wieku, chociaż powstały w poprzednim stuleciu niewielki utwór O bogach i wierzeniach dawnych Żmudzinów, Litwinów i Prusów znakomicie wpisuje się w nurt bardzo popularnej w dobie renesansu literatury etnograficznej. Znaleźć z nim można zarówno wzmianki dotyczące położenia, klimatu oraz historii, jak i wiadomości związane ze strukturą społeczną oraz szeroko pojętą kulturą omawianych ludów. Szczególnie istotną część dzieła stanowi zapis stanu wierzeń pogańskich, jakie można było zaobserwować na tych terenach w drugiej połowie wieku XVI. Oprócz nieznanych skądinąd nazw bóstw oraz prób określenia ich kompetencji, tekst przynosi opisy wielu obrzędów i zwyczajów ludowych wciąż praktykowanych w omawianych krajach. Przekazany...

Hymny orfickie są zbiorem pieśni heksametrycznych poświęconych greckim oraz małoazjatyckim boginiom i bogom. Powstały w pierwszych wiekach naszej ery w Pergamonie, prawdopodobnie dla istniejącego tak stowarzyszenia orfickiego. Złożone są prawie wyłącznie z imion, przydomków i mocy bogów, ułożonych na podobieństwo litanii, a niemal każdy utwór zaopatrzony jest w informację o rodza­jach kadzideł, jakie należy palić w trakcie śpiewania hymnu. Zbiór, niezwykle popularny w dobie renesansu, został wydany już w 1500 roku we Florencji, a sam Marsilio Ficino, zafascynowany Hymnami orfickimi, w 1462 roku przełożył je na język łaciński.

Pierwszy polski przekład Argonautyk orfickich, opatrzony komentarzem merytorycznym oraz poprzedzony obszernym wstępem umieszczającym utwór na tle literackiej i kulturowo-religijnej tradycji od antyku po czasy nowożytne. Dzieło jest anonimowym poematem heksametrycznym z V wieku n.e. opisującym wyprawę Argonautów do Kolchidy po złote runo, którego wzorem był napisany w III wieku p.n.e. epos Argonautika Apolloniosa z Rodos. Jego głównym bohaterem, a także narratorem jest Orfeusz, mityczny poeta i muzyk z Tracji, będący jednocześnie religijnym autorytetem dla grup wyznaniowych o charakterze orfickim. W poemacie występują odwołania do wierzeń i rytuałów orfików, przez co utwór nosi pewne cechy dzieła religijnego.

Książka, wydana drukiem w roku 1597 i 1603, napisana została nie przez prawnika czy teologa, lecz króla Szkocji Jakuba VI. Monarcha wystąpił w roli przewodnika dla swojego ludu, patriarchy, który instruuje poddanych i wiernych wątpiących lub niedoinformowanych w kwestii czarów.

Liber monstrorum de diversis generibus to niewielkie encyklopedyczne dziełko powstałe, jak wszystko na to wskazuje, w VII albo VIII w. Jego autorem był nieznany z imienia (najprawdopodobniej anglosaski) zakonnik, który zebrał tu pochodzące z różnych źródeł przyrodnicze i etnograficzne rewelacje, często wyrażając zresztą przy tej okazji swój sceptycyzm wobec treści przekazanych przez starożytnych pisarzy. Całość dzieli się na trzy księgi, z których pierwsza traktuje o ludzkich monstrach, druga o egzotycznych bestiach, trzecia wreszcie, najkrótsza, o wężach.