Poland and the Jews

Wielki powrót Andrzeja Barta! Książki Barta zawsze stawały się literackim wydarzeniem. Za młodzieńczą powieść Rien ne va plus otrzymał Nagrodę Kościelskich, za Don Juana raz jeszcze był nominowany do Nagrody Nike, a Fabryka muchołapek znalazła się w jej finale oraz była nominowana do Angelusa i Nagrody Literackiej Gdynia. Film „Rewers” według jego scenariusza otrzymał Złote Lwy na Festiwalu Filmów Polskich w Gdyni. Tym razem Andrzej Bart powraca z nową, znakomitą powieścią. Przedwojenna Warszawa, niemiecka okupacja, getto. Żydowscy policjanci, polscy szmalcownicy, zagrabiony majątek. Narratorem jest sam autor, a powieść to zapiski z lat 2019-2020, których zasadniczą część stanowi spotkanie z Danielem Czarewiczem, synem przedwojennego producenta filmow...

This book is on Jews and Poland, and the relations between the two both today and in the past. I speak not only as an observer, but above all as a participant in Polish and Polish-Jewish life. I present an account of problems from my personal perspective, that of a Polish Polish Jew. This puzzling phrase means that I am a Polish Jew from Poland, or a Polish Jew who is a Pole. To make it clear to the reader where I come from, my personal development is presented in the introduction. The introduction as well as the other eight essays are adapted from papers published in the past decade (with the exception of one printed in 1989), mostly after the year 2000. They are not uniform in character but taken together they give, I hope, a picture of contemporary Polands Jewish dimension, together...

Każdy kapłan, w dowolnej religii, funkcjonuje w jakiejś społeczności. I dla niej. Jeżeli więc Izrael ma spełniać funkcję kapłańską, to ma ją spełniać wobec jakiejś szerszej społeczności. Jakiej? Wydaje się, że po prostu wobec reszty ludzkości, wobec narodów świata. Okazuje się zatem, iż przeciwstawienie Izrael narody (Israel gojim), czy raczej omawiane przed chwilą naród wyróżniony narody świata (goj kadosz gojim), nabiera dodatkowej treści. Owo wyróżnienie, uświęcenie, świętość ma być dla innych.

Wedle mojego rozumienia judaizmu z żydowskiej perspektywy wiara nie jest najważniejsza. Ważniejsze są ludzkie zachowania. Wiara bywa chwiejna, bunt przeciw Bogu jest częścią relacji z Bogiem. Deklarowany ateizm nie określa i tym bardziej nie skreśla człowieka. Najważniejsze, by pozostał człowiekiem porządnym. Kryterium jest to, jak się zachowuje. Owszem, wedle tradycji, ma sprostać i wymaganiom moralnym, i rytualnym: Żydów obowiązuje nie 10, ale 613 przykazań. (Wiele z nich nie jest jednak aktualnych, bo mówi np. o królu lub Świątyni). Ale życie jest bardziej skomplikowane.

Sprawy ludzkie każdy ujmuje przez swoje własne doświadczenia. W pierwszej części tej książki wszystko przepuszczone jest przez dwojaki pryzmat: doświadczenia Żydów i doświadczenia górskie. Z jednej strony takie tematy, jak tożsamość jednostki, rola wydarzeń historycznych, kwestie etyczne, ideologie ujmuję z perspektywy historii Żydów i judaizmu. Z drugiej – turystyka górska oraz taternictwo stanowią podstawowy punkt odniesienia. Kwestie ogólne są odniesione do Polski, to znaczy żydowskich dziejów w Polsce. To one stanowią temat drugiej części książki. Nie omijam motywów osobistych, bo zarówno sprawy żydowskie, jak i tatrzańskie to od dawna niezmiernie ważne wymiary życia mojego, a także mojej żony Moniki, która jest towarzyszką zarówno górskich w...

Rozdziały składające się na tę książkę mają wspólny mianownik. Jest nim "nasza żydowskość". Nasza czyli ludzi, którzy funkcjonują po żydowsku w Polsce, będąc zarazem w pełni uczestnikami całości, jaką jest Polska. Pisząc o jidyszkajt, upamiętnianiu Zagłady, Jedwabnem czy przemianach 1989 roku, stawiam się niepostrzeżenie w roli rzecznika takich Żydów "polsko-polskich" odmiennych od Żydów "polsko-izraelskich" czy "polsko-amerykańskich", dla których kultura polska nie jest punktem wyjścia. Oczywiście nikt mnie nie upoważnił do bycia rzecznikiem, wyjaśniającym na czym polega w dzisiejszej Polsce żydowskość i towarzyszące jej dylematy. Opieram się na swoich doświadczeniach, czasem wprost je opisuję, a wszystkie przedstawiane w tych esejach poglądy...