Dwa kazania wygłoszone po śmierci Tomasza Zamoyskiego

Edycja zawiera dwa siedemnastowieczne kazania pogrzebowe: Żałobę po śmierci Konstancyjej (1631) jezuity Jakuba Olszewskiego oraz Kazanie pogrzebne krolewskie (1634) pastora luterańskiego Andrzeja Schönflissiusa. Kazania te należą do najciekawszych przykładów oratorstwa pogrzebowego pierwszej połowy XVII w. Zostały napisane przez dwóch czołowych kaznodziejów wileńskich tego czasu w celu upamiętnienia śmierci królowej Konstancji Habsburżanki (1588–1631) i zmarłego parę miesięcy po małżonce króla Zygmunta III Wazy (1566–1632). Zestawienie tych kazań pokazuje, w jak różny sposób autorzy podchodzili do tego samego tematu: śmierci monarchy. Kazania te różnią się na poziomie inwencji, sposobu operowania erudycją, a przede wszystkim stylistyką. Olszewski ch...

Seria: Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej, tom XXXVII Edycja zawiera siedem utworów okolicznościowych Jana Kochanowskiego, które poeta napisał w okresie dworskim i czarnoleskim. Stanowią one świadectwo relacji przyjacielskich bądź klientalnych, dotyczą spraw zarówno publicznych, jak i prywatnych, służąc publicystyce politycznej, propagandzie rodowej, uświetnieniu uroczystości weselnej bądź też upamiętnieniu zmarłych. Wiersze objęte edycją to przykład pionierskiej adaptacji reguł łacińskiej poezji sylwicznej w twórczości polskojęzycznej. Ta strategia imitacyjna szybko znalazła licznych kontynuatorów. Najwybitniejsze dzieła, składające się na dzisiejszy kanon staropolskiego piśmiennictwa, z natury wyrastają ponad literacką przec...

Włoskie powiedzenie a carnevale ogni scherzo vale, w wolnym tłumaczeniu oddawane jako "dobry żart tynfa wart", w istocie odnosi się do karnawału i tego, że w tym właśnie okresie każdy dowcip jest odpowiedni. Stance rodzą się właśnie jako karnawałowy żart, wyrafinowany, wymagający dużego nakładu pracy zarówno literackiej, jak i inscenizacyjnej, ale jednak żart. Dworska atmosfera kończącego się karnawałowego święta, obecność znanego z sercowych podbojów Giuliana de’ Medici, temat miłości typowy dla wielu konwersacji tamtego czasu (choćby i tych przytoczonych w Dworzaninie), sprawiają, że Bembo żartobliwie kieruje swoją apologię do wrażliwych, wykształ­conych i znanych z ciętego języka (jak Emilia Pio) dam, które były równocześnie wzorem małże...

Publika (1594) to utwór publicystyczny w formie listu doradczego skierowanego do wspólnoty szlacheckiej, który zawiera propozycje rozwiązania problemów żywo dyskutowanych w ówczesnej debacie politycznej: zagospodarowania ziem ukrainnych oraz organizacji ich obrony w obliczu ponawiających się ataków turecko-tatarskich i penetracji moskiewskiej. Pismo zawiera wiele cennych spostrzeżeń na temat wyjątkowej sytuacji Ukrainy w Rzeczypospolitej oraz nie zawsze realistyczne pomysły natury militarno-ekonomicznej, jak tę sytuację spożytkować. Swój apel ubrał Wereszczyński w sugestywną szatę proroctwa przestrzegającego przed zgubnymi konsekwencjami poniechania działań, a własną aktywność na polu wojskowym legitymizował, stawiając się w szeregu rycerzy-kapłanów odpi...

Wierny pasterz Battisty Guariniego (1538-1612) to dzieło życia włoskiego akademika i dyplomaty przebywającego także w Polsce (jako ambasador księcia Alfonsa II d’Este, który starał się o tron Rzeczypospolitej po ucieczce Henryka Walezego). Utwór powstawał przez 10 lat i jeszcze przed ogłoszeniem drukiem (1590) stał się przedmiotem ostatniej wielkiej dyskusji teoretycznej XVI w. o tragikomedii. Udostępniamy przekład Wiernego pasterza (autorstwa Marty Wojtkowskiej-Maksymik) na współczesną polszczyznę z zamiarem przypomnienia tego tekstu, dziś słabo znanego, lecz do końca XVIII stulecia chętnie czytanego i stanowiącego źródło inspiracji dla ludzi pióra, malarzy, grafików i kompozytorów w całej Europie. Mamy nadzieję, że teraz, tak jak i niegdyś, zachwyci o...

Niniejsza edycja zawiera trzy unikatowe juwenilia Zimorowica: Żywot Kozaków lisowskich (1620), Testament Luterski żartownie napisany (1623) oraz Pamiątkę wojny tureckiej w roku 1621 (1623). Pierwsze dwa to nieduże zbiory łączące elementy satyry z poetyką parodii sowiźrzalskich. Żywot w żartobliwy sposób ukazuje dalekie od żołnierskiej karności obyczaje tyleż słynnych, ile osławionych lisowczyków, honorując jednak ich brawurowe męstwo i dokonania. Testament to niewybredna, acz sprawnie napisana satyra wymierzona przeciwko protestantom, skupiona przede wszystkim na osobie Marcina Lutra. Z kolei Pamiątka jest poematem opiewającym sukces militarny armii Jana Karola Chodkiewicza w bitwie z siłami osmańskimi pod Chocimiem. Młodzieńcze utwory lwowskiego poety stanowi�...

Niniejsza edycja zawiera piętnaście utworów okolicznościowych dotyczących wydarzeń z pierwszych trzech dekad XVII w., zarówno publicznych, jak i prywatnych. Walk z Tatarami i Turkami dotyczą: Ukraina od Tatar utrapiona (1608), Minerwa... z ligi chrześcijańskiej zebrana (1609), Podole utrapione z państwy przyległemi (1618), Posiłek Bellony słowieńskiej na odpór nieprzyjaciołom Krzyża świętego (1620), Rozmowa Kozaka zaporoskiego z perskim gońcem (1617); klęskę cecorską upamiętniają Bitwy znamienite tymi czasy... z nieprzyjacioły Krzyża świętego (1620), a wyprawę chocimską przedstawia Chorągiew sauromatska w Wołoszech (1621). W Wykładzie bogiń słowieńskich (1608) autor wzywał do porokoszowej zgody, Posiłkiem Bellony sauromackiej szlachetnie urodzonemu r...

Pałac Leszczyński (1643, 1645) to utwór panegiryczny ułożony z okazji objęcia urzędu starosty generalnego Wielkopolski przez Bogusława Leszczyńskiego. Pochwałę magnata i jego rodu włączył autor w alegoryczną wizję pałacu Sławy, wzniesionego na poznańskim rynku podczas uroczystego wjazdu do miasta. We wspaniałej budowli znajduje się komnata z wizerunkami zasłużonych dla ojczyzny i Kościoła Wieniawitów, stanowiąca alegorię nieśmiertelnej glorii. W wyimaginowanym pałacu bogini wygłasza też laudację nowego „generała” oraz podejmuje bankietem przybyłych na ceremonię gości. Obecne, drugie wydanie Pałacu Leszczyńskiego przygotowano na podstawie odnalezionego w Szwecji egzemplarza pierwodruku. Opatrzono je nowym wstępem, poprawiono objaśnienia i słown...

Utwór stanowi imitację "Satyra na twarz Rzeczypospolitej" (1640) Samuela Twardowskiego, a zarazem kolejne ogniwo w łańcuchu staropolskich poematów satyrowych, zapoczątkowanym przez Satyra albo Dzikiego męża (1564) Jana Kochanowskiego. Krytyka Rysińskiego wymierzona została w dworskie obyczaje epoki. Przebywanie w tym środowisku ma wedle autora destrukcyjny wpływ na ludzką moralność, zmusza do życia ponad stan, wzmaga negatywne cechy osobowości, takie jak pycha, lekceważący stosunek do innych, zawiść, przynosząc jedynie ułudę fałszywych splendorów. W satyrycznych wywodach czynnikiem deprecjonującym dworski obyczaj jest zwłaszcza jego obce pochodzenie: odrzucenie tradycji przodków miało być zasadniczym błędem, prowadzącym do destrukcji społeczno-polityczneg...

LIST DO SZYMONA SZYMONOWICA Opatrzony datą 1 kwietnia 1594 r. łaciński list Stanisława Reszki do Szymona Szymonowica to humorystyczne i zarazem erudycyjne zaproszenie do odwiedzenia Kampanii. Głównym powodem, dla którego miałby poeta odwiedzić okolice Neapolu, nie jest bujna uroda tej ziemi – Reszka kusi Symonidesa możliwością ujrzenia in situ i jakby zweryfikowania podsuwanego przez antyczną literaturę obrazu starożytności, w którym mit i poetycka fantazja, anegdota biografa i relacja historyka połączyły się w nierozerwalną całość i który obrósł przez wieki w interpretacje i komentarze. Naturalnie propozycja taka jest żartem: absurdy i sprzeczności owego obrazu nie zasługują na wyjaśnienia i demaskują się same. Katalog osobliwych zagadnień wynotowanyc...

Jan Aleksander Koreywa herbu Dębno (ur. po 1610) pochodził z Wileńszczyzny, studiował w Akademii Krakowskiej (od 1630), a następnie był podstarościm i sędzią grodzkim oszmiańskim. Pozostawił po sobie jedynie dwa druki okolicznościowe, w których upamiętniał rocznicę śmierci królowej Konstancji Habsburżanki i zgon Zygmunta III Wazy oraz koronację Władysława IV Wazy. Utwory te dowodzą nie tylko dobrego obeznania z konwencjami poezji okolicznościowej, ale i pomysłowości w ich przetwarzaniu. *** Niniejsza edycja zawiera dwa utwory panegiryczne Koreywy: Trenodyję abo Łzy żalu na śmierć Królestwa Ich Miłości (1632) oraz Io tryumfalne na szczęśliwą koronacyją Władysława Zygmunta IV (1633). Pierwszy ma kilkuczłonową strukturę, odwołującą się do konwenc...

Jan Rybiński (ok. 1565 – po 1621), poeta i pedagog, syn Jana Ryby, ministra braci czeskich w Barcinie nad Notecią. Po powrocie z zagranicznych studiów (Heidelberg) został lektorem języka polskiego w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, a następnie sekretarzem Rady Miejskiej w Toruniu. W swych utworach wykazał się dużą umiejętnością łączenia humanistycznej erudycji z antycznymi wzorcami poetyckimi. Układając wiersze polskie, twórczo naśladował autorów antycznych (Horacy) i Jana Kochanowskiego, czego najlepszym wyrazem jest tom Gęśli różnorymych (1593), bez wątpienia jego najambitniejsze przedsięwzięcie w poezji polskojęzycznej. W twórczości łacińskiej starał się, korzystając z tradycyjnych toposów i formuł językowych, poszukiwać nowych rozwiązań inwe...