Nowa rozprawa przeciw kobietom, która dowodzi, że nie są one ludźmi

Najprawdopodobniej u schyłku IV w. p.n.e. dość tajemniczy grecki autor Palajfatos, zapewne jeden z uczniów Arystotelesa, w niewielkim dziełku zatytułowanym Opowieści niewiarygodne spróbował zakwestionować prawdziwość przekazywanych przez tradycję mitologicznych historii, poddając je przy okazji racjonalizującej interpretacji. Z pasją i polemicznym zacięciem przedstawił swoje wersje tradycyjnych podań, proponując prawdopodobne wyjaśnienia wszelkiego typu niezwykłych zdarzeń i pojawiających się w mitach fantastycznych stworzeń. Z pięciu ksiąg dotrwał do naszych czasów jedynie sporządzony w epoce bizantyńskiej wyciąg – 45 krótkich objaśnień wybranych fabuł. Ta niewielka książeczka jest nie tylko świadectwem czasów, w których stopniowo rodziła się...

Poematy Środki przeciw jadom i Odtrutki Nikandra z Kolofonu (II w. p.n.e.), razem z Fajnomenami Aratosa z Soloj tworzą trio zachowanych w całości greckich eposów dydaktycznych powstałych w epoce hellenistycznej (III-I w. p.n.e.). Eksperymentalne w formie i zaskakujące treścią dzieła Nikandra zawierają informacje na temat skutków zwierzęcych toksyn oraz trucizn, a także przepisy na remedia. Ponadto autor urozmaica cały wywód licznymi mitologicznymi i paradoksograficznymi dygresjami, nawiązują do roli Heleny Trojańskiej w powstawaniu nowego gatunku żmii, fatalnego skutkach dla ludzi i zwierząt zapachu, jaki wydziela bazyliszek, lub międzygatunkowej namiętności mureny i węży. Liczne odniesienia do Theriaka i Aleksifarmaka w greckiej oraz rzymskiej literaturze staroż...

Przypisywane bizantyjskiemu erudycie i pisarzowi Michałowi Psellosowi (XI w.) dwa teksty traktują o herezjach, demonach oraz szeroko pojętej wiedzy tajemnej, jaką mieli dysponować starożytni. Pierwszy, zatytuowany „Timotheos albo o demonach”, ma formę dialogu i przedstawia m.in. typy i charakter demonów podzielonych na sześć kategorii według żywiołu, który zamieszkują. Drugi noszący tytuł „Poglądy Hellenów na temat demonów”, jest traktatem kompilującym i streszczającym inne teksty antyczne i bizantyjskie, którego tematem są obrzędy wtajemniczenia, obyczaje ofiarne i sposoby wróżenia dawnych Greków. Dialog „Timotheos...” zyskał wielką popularność w epoce nowożytnej. W 1497 r. został przetłumaczony na łacinę przez Marsilia Ficina, znali go te�...

Nowy zwierzyniec to fragment z części pierwszej Nowych Aten – sław­nej encyklopedii księdza Benedykta Chmielowskiego, wydanej dru­kiem w połowie XVIII wieku. Na tom składa się siedem rozdziałów: o zwierzętach czworonożnych, o stworzeniach czołgających się po ziemi, o ptakach, o rybach, o drzewach i ziołach, o kwiatach oraz o kamieniach. Chmielowski samodzielnie dokonał kompilacji z bar­dzo wielu różnorodnych ksiąg, głównie prac encyklopedycznych, w epoce wczesnonowożytnej czytanych z uznaniem w Europie, które wydawca w komentarzu stara się wskazać jako źródła erudycji staro­polskiego autora. Informacje o zwierzętach, roślinach i kamieniach Chmielowski uzupełnił później w części trzeciej Nowych Aten w roz­dziale pt. Nowy Plinijusz – fragment ten...

Napisany w pierwszych wiekach naszej ery traktat Kyranides za­wiera wiedzę magiczno-medyczną na temat ukrytych właściwości roślin, zwierząt i kamieni. Przekazana w nim mądrość miała po­chodzić od Hermesa Trismegistosa, synkretystycznego boga, który łączył w sobie cechy greckiego Hermesa i egipskiego Thotha, opie­kunów pisma, magii oraz duchów zmarłych ludzi. Pierwsza księga, która powstała dawniej niż pozostałe, opisuje 24 rośliny, 24 ptaki, 24 ryby i 24 kamienie ułożone według liter greckiego alfabetu. Na końcu każdego rozdziału zamieszczony jest przepis na amulet z ka­mienia szlachetnego, który ma w sobie zawierać połączone moce, zwane dynameis, rośliny, ptaka, ryby i minerału, symbolizujące pełnię wszystkich czterech żywiołów.

Bestiarium staropolskie jest kontynuacją wydanych już w ramach serii „Bibliotheca Curiosa” edycji ksiąg o ptakach (Aviarium staropolskie) i o kamieniach (Lapidarium staropolskie) zamieszczonych w szesnastowiecznych polskich zielnikach Stefana Falimirza, Hieronima Spiczyńskiego i Marcina Siennika. Publikacja obejmuje partie poświęcone zwierzętom lądowym (zarówno domowym, jak i dzikim) oraz stworzeniom wodnym. Pojawiające się w tych księgach krótkie charakterystyki poszczególnych gatunków, poprzedzające instruktarz dotyczący ich leczniczej użyteczności, należą do najwcześniejszych w piśmiennictwie polskim i jako takie stanowią ważne świadectwo ówczesnej wiedzy zoologicznej. W wielu miejscach opisy te zaskakują swoją trafnością, nie brak tu jednak również...

Traktat O snach Synezjusza z Cyreny (ok. 370–413 r.) został podobno napisany w ciągu zaledwie jednej nocy z nakazu bóstwa usłyszanego we śnie. Autor był najpierw filozofem neoplatońskim ze szkoły Hypatii z Aleksandrii, pod koniec zaś życia został chrześcijaninem i biskupem Ptolemais. W napisanym po grecku około roku 404 n.e. dziełku, odwołując się do koncepcji kosmicznej sympatii oraz neoplatońskiej nauki o duszy, Synezjusz starał się dowieść, że wszelkie sny mają znaczenie i że każdy człowiek może z ich pomocą przewidywać przyszłość. Tekst był później dobrze znany i komentowany w Bizancjum, zaś w 1497 r. Marsilio Ficino przełożył go na łacinę. Pierwsze wydanie greckiego oryginału ukazało się drukiem w Wenecji w roku 1518.

Liber monstrorum de diversis generibus to niewielkie encyklopedyczne dziełko powstałe, jak wszystko na to wskazuje, w VII albo VIII w. Jego autorem był nieznany z imienia (najprawdopodobniej anglosaski) zakonnik, który zebrał tu pochodzące z różnych źródeł przyrodnicze i etnograficzne rewelacje, często wyrażając zresztą przy tej okazji swój sceptycyzm wobec treści przekazanych przez starożytnych pisarzy. Całość dzieli się na trzy księgi, z których pierwsza traktuje o ludzkich monstrach, druga o egzotycznych bestiach, trzecia wreszcie, najkrótsza, o wężach.

Ekscentryczny wędrowny lekarz Filip Bombastus von Hohenheim (znany szerzej pod pseudonimem Theophrastus Paracelsus), który na początku XVI w. podjął próbę radykalnej reformy medycyny, przede wszystkim zaś farmacji, był autorem niezliczonych dzieł i dzie­łek, nie zawsze ściśle związanych z jego profesją. Znajdujemy wśród nich również wielce osobliwy traktacik O nimfach, sylfach, pigmejach i salamandrach etc., w którym próbował wpisać w rozwijany przez siebie kosmologiczny model cały świat demonicznych istot, wywo­dzących się głównie z niemieckiego folkloru i średniowiecznej poezji, zasiedlających jego zdaniem cztery żywioły: wodę, ziemię, powietrze i ogień. Stworzenia te żyją obok nas, pozostając zwykle niewidzialne, niekiedy jednak nawiązują kont...

Niewielki średniowieczny poemacik krążący pod różnymi tytułami (m.in. jako Schola salernitana, Flos medicinae lub Regimen sanitatis) związany ze sławną szkołą medyczną w Salerno koło Neapolu (jak wszystko na to wskazuje, najstarszą tego rodzaju uczelnią w Europie) przez kilka stuleci cieszył się niezwykłą popularnością wśród lekarzy i ich pacjentów. Był to właściwie przede wszystkim zbiór krótkich przepisów dietetycznych i higienicznych oraz reguł odnoszących się do powszechnej w dawnej medycynie praktyki puszczania krwi, w którym wielu słusznym niewątpliwie myślom towarzyszyły często ewidentne bzdury. Spośród kilku znanych dzisiaj staropolskich przekładów dziełka największą popularność zdobyło sobie siedemnastowieczne tłumaczenie Hieronim...

Opublikowany po raz pierwszy w roku 1595 heroikomiczny poemacik bocheńskiego wierszopisa Jana Achacego Kmity, opowiada historię klęski poniesionej przez zamieszkujący rzekomo Indie baśniowy lud Pigmejów w wojnie z przybywającymi z północy żurawiami. Temat został zaczerpnięty głównie z Historii naturalnej rzymskiego encyklopedysty Pliniusza Starszego, chociaż pisało o tym także wielu innych starożytnych autorów (pierwsze nawiązanie do tego mitu pojawia się przecież już w trzeciej księdze Homerowej Iliady). Utwór zawiera zresztą duży ładunek encyklopedycznej wiedzy pochodzącej z rozmaitych źródeł, Kmita jednak, co bardzo interesujące, systematycznie inkrustował również swoją narrację nawiązaniami do historii wojen inflanckich Stefana Batorego, w któryc...

Obszerna synteza cywilizacji, które powstały po obu brzegach Adriatyku. Idąc śladem Braudela i Matvejevicia, autor opisuje nakładanie się na siebie kultur, religii, aspiracji narodowych, języków, konfliktów. Adriatyk postrzegany jest jako linia podziału między Wschodem a Zachodem, łączy i dzieli, jak dowodzi tego historia, którą przedstawia Ivetic od starożytności do rozpadu Jugosławii. To również opowieść o ludach, które zamieszkiwały brzegi morza, potęg, które nad nim dominowały: Bizancjum, Wenecji, Imperium Osmańskiego, historia handlu i współpracy oraz wojen. Badania rozmaitych źródeł, nie tylko archiwalnych, ale i wykopalisk archeologicznych, napisów na płytach nagrobnych, dzienników pokładowych, a także osobistego doświadczenia – wędrówek wz...