Kronos 4/2019 Radykalne ubóstwo

Colloquia familiaria (Rozmowy potoczne) to obok Pochwały głupoty najczęściej czytane dzieło Erazma z Rotterdamu. Jedna z takich rozmów, napisana jeszcze przed rokiem 1500, została zorganizowana wokół zagadnienia, czy kobieta powinna uczyć się łaciny. Toczy się ona z udziałem opata Antroniusa, osoby mocno ograniczonej, oraz Magdalii, kobiety światłej, nieuprzedzonej, otwartej. Mnich spotyka się z nią u niej w domu i z miejsca wyrzuca jej nieuprzejmie dziwaczne umeblowanie, a zwłaszcza rozliczne książki greckie i łacińskie. Dlaczego nie francuskie chce wiedzieć. Czy tylko książki pisane po francusku uczą mądrości odpowiada pytaniem Magdalia. Dowiadujemy się od niej, że dzieła klasyczne dają konieczne do dobrego życia radość i przyjemności. Wszakże mnich...

Ta historia wygląda zadziwiająco współcześnie. Rosjanie rozpętują w Polsce wojną hybrydową, podając się za obrońców pokoju i tolerancji. Polska odpowiedź na ich agresję ma z kolei żeby użyć współczesnego słowa charakter ruchu tożsamościowego, próbującego skupić wspólnotę nie wokół interesów ekonomicznych, lecz wokół kwestii ostatecznych i katolickiej eschatologii. Najciekawsza jednak jest misja przedstawiciela konfederatów w Paryżu, Michała Wielhorskiego, który nawiązuje kontakt z Rousseau i szuka u niego filozoficznego wsparcia. Dwie rozprawy Wielhorskiego, nigdy dotąd nie wydane, znajdzie czytelnik w tym tomie. Chciałbym widzieć w Wielhorskim ucznia pana Zagłoby, rozmyślającego o paradoksach ludzkiej natury i marzącego o Rzeczpospolitej będą...

Literatura rosyjska stanowi wyzwanie dla europejskiej racjonalności. Założycielski akt powieści rosyjskiej – czytamy u Deleuze’a – polega na wyrwaniu jej z sideł rozumu, na stworzeniu postaci, które istnieją w nicości i mogą przetrwać jedynie w pustce, chroniąc do końca tajemnicę, odrzucając logikę i psychologię. Chodzi tu o zupełny brak kokieterii w podejmowaniu pytań fundamentalnych, który bierze się stąd, że Rosjanie odczuwają cieleśnie to wszystko, o czym zdołają pomyśleć. Uczucie jest formą rosyjskiej wrażliwości religijnej, w której treść założona jest jako całkowicie przypadkowa, ponieważ treść może być założona przez moje upodobanie, arbitralność, jak i przez przyrodę (Hegel). Rosjanin nie myśli, nie modli się – on myślą i...

Dopiero w starości przekonujesz się, że „należało żyć przyzwoicie”. W młodości coś takiego nie przychodzi na myśl. Ba, nie przychodzi nawet w wieku dojrzałym. W starości zaś wspomnienie o dobrym uczynku, o łagodnych, delikatnych stosunkach – to jedyny „jasny gość” w „izbie” (duszy). Jeśli mimo to na ogół (wydaje mi się, że nawet zawsze) pisałem szczerze, to nie z umiłowania prawdy, którego nie tylko nigdy we mnie nie było, ale nawet „wyobrazić go sobie nie mogłem” – lecz z niedbalstwa. Niedbalstwo to mój negatywny patos. Nałgać (w którym to celu trzeba jeszcze „wymyślać”, coś tam „zmajstrować”, żeby wszystko „kupy się trzymało”) to rzecz trudniejsza niż „powiedzieć to, co jest”. Więc też po prostu przelewałem n...

W latach poprzedzających Wielką Wojnę doszło w Rosji do konfliktu dwóch środowisk filozoficznych. Okcydentaliści związani z pismem ?Logos? przekonywali, że dostarczają narzędzi koniecznych do odnowy filozofii narodowej i oczyszczenia jej z religijnych anachronizmów. Zarzucali tradycyjnej myśli rosyjskiej brak naukowości, nieodporność na wpływ doktryny prawosławnej, nieoryginalność, prowincjonalizm. ?Pragnąc być filozofami ? pisali ? powinniśmy przede wszystkim być okcydentalistami. Musimy uznać, że jakkolwiek znaczące i interesujące byłyby poszczególne zjawiska w rosyjskiej filozofii naukowej, filozofia, która w dawnych czasach była grecka, obecnie jest przede wszystkim niemiecka? (przeł. M. Bohun). Władimir Ern, któremu oddajemy głos w ?Prezentacjach?,...

W społeczeństwach nowoczesnych sztuka zajmuje miejsce osobliwe. Z jednej strony wydaje się czymś marginalnym. Miłym dodatkiem do życia. Rodzajem zabawy albo rozrywki, której formy układają się w porządek hierarchiczny, zarysowując kształt wertykalny (mówi się o sztuce wysokiej, przeznaczonej dla elit, i sztuce popularnej, skierowanej do szerokiej publiczności), lecz jeśli przyjrzeć się bliżej, przyjmują postać horyzontalną umieszczając twórców i odbiorców sztuki na obrzeżach ludzkiej wspólnoty. Współcześni malarze i kompozytorzy tworzą dla nielicznych i przez nielicznych tylko mogą być zrozumiani. Są ezoteryczni. Jest to oczywistość, ale z gatunku tych zagadkowych, których sens jest niejasny, a źródła ciemne.

Można zaryzykować przypuszczenie, że dla nas dla naszej teraźniejszości Ludwik Feuerbach jest myślicielem ważniejszym niż Karol Marks. Ten ostatni był filozofem nędzy i walki klas. My natomiast żyjemy w społeczeństwie względnego dobrobytu, w którym choć oczywiście istnieje bieda najważniejszym problem politycznym jest religia. Tu ważna uwaga: religia nie musi być problemem politycznym, może być na przykład zagadnieniem naukowym. Były epoki, w których uważano, że możliwe jest racjonalne poznanie Absolutu. W naszych czasach najwięcej do powiedzenia o religii mają jednak publicyści i dziennikarze. Zajęli oni miejsce teologów. Religia stając się kwestią polityczną, nieuchronnie zmienia swój sens. I żeby zrozumieć tę zmianę, trzeba sięgnąć po myślic...